بسته بندی صنایع دستی

کیفیت تولیدات صنایع دستی یک طرف، چگونگی عرضه آنها هم یک طرف. طرف اول بیشتر به عهده صنعتگران و هنرمندان محلی در مناطق شهری و روستایی در سراسر کشور است، اما در طرف دوم، سازمان صنایع دستی و دست اندرکاران تجارت و فروش این محصولات نقش دارند. آن قدر که اولی ها به کار خود بها داده و در ارتقای کیفیت محصولات کوشیده اند، دومی ها موفق نبوده اند.

تاثیر بسته بندی صنایع دستی بر روی فروش صنایع دستی چقدر است ؟

دیدگاهی که در این مقاله مطرح می شود، اشکال را در نوع نگرش و زاویه دید کلان نسبت به بسته بندی صنایع دستی می داند و بر این باور است که راه حل بسته بندی کالاهای صنایع دستی باید با کالاهای صنعتی تفاوت داشته باشد و متناسب با هویت این آثار هنری طراحی و ساخته شود.سازمان صنایع دستی طی چند سال اخیر، هر از گاهی به شکلی برق آسا به مشکل بسته بندی صنایع دستی پرداخته و مثل همان رعد و برق هم پس از یک همایش، سمینار و یا جشنواره به دست فراموشی سپرده می شود. روش درست و ایده آل برای حل این معضل، نسبت به هزینه‌های سرسام آور تسهیلات ارایه شده در بخش صنعت با کارآفرینی های کاذب و مصرف گرای امروزی، موضوع پرهزینه و دور از دسترسی نیست. اما به دلیل کارهای غیرکارشناسی، اطمینان سرمایه گذاری در این بخش از بین رفته است. قسمت سخت مساله این است که سازماندهی صنعت بسته بندی طوری صورت گرفته که آن را زیر گروه صنایع ماشینی قرار داده است. فراموش نکنیم که سرمنشاء تمامی صنایع، صنایع دستی بوده و هست. حالا مشکل اینجاست که متخصصان و صاحب نظران بسته بندی می خواهند با معیارها و استانداردهای بسته بندی صنعتی، صنایع دستی را بسته بندی کنند.

مثل این است که شلوار جین و پیراهن گل گلی بر تن یک پیرمرد با وقار و جا افتاده کنید، زیر ابرویش را بردارید و…!!! همان قدر که تصور این داستان ناهمگون و نامتعارف به نظر می رسد، بسته بندی با روشهای صنعتی نیز برای صنایع دستی غیرقابل قبول و ناهماهنگ می نماید. یک صنعتگر هنرمند در هر شاخه از صنایع دستی که باشد، حداقل فرقی که با یک روانشناس، فوتبالیست، مدیر، وکیل، وزیر و … دارد، این است که خدا قدرت و اراده ای به او داده که آنچه به ذهنش خطور می کند، بتواند با دستان خودش بسازد. این شاخص ترین ویژگی صنایع دستی است؛ تولید چیزی با کمترین وابستگی و نیاز به غیر.

بسته بندی صنایع دستی در مقایسه با خود محصولات صنایع دستی، موضوع پیش پا افتاده‌ای است، اما متاسفانه آن قدر از طراحی و خلاقیت دور افتاده ایم که دیگر قدرت دیدن راه حل مشکل را نداریم و چاره کار را در جای دیگری جستجو می‌کنیم؛ درجایی که انواع ماشین آلات پیشرفته در حال طراحی و تولید است.

اما تفاوت های چشمگیری بین بسته‌بندی هر کالا با بسته‌بندی صنایع دستی وجود دارد. در صنایع دستی، بسته بندی ابزار کمکی پس از فروش و انتخاب کالاست. زمانی که خود کالای صنایع دستی قابل دیدن و لمس شدن نباشد، دیده نشود، لمس و انتخاب نگردد، بسته بندی نقشی ندارد. بسته بندی در اینجا قرار نیست کالا را تحت الشعاع قرار دهد؛ بلکه قرار است که فقط در شان آن باشد. اگر هم بسته‌بندی مستقل از کالای صنایع دستی تاثیر بگذارد، نباید تاثیر آن محسوس باشد. همین تفاوتها باعث شده اند که همواره بسته بندی صنایع دستی مثل یک کلاف سر در گم باشد. شاید به مرور زمان با مدیریت حرفه ای و هوشمندانه بتوان این نقش را تغییر داد.

همانطور که همه صنایع از صنایع دستی زاده شده، بدون شک این مهم می تواند باز هم به رونق همه صنایع از نظر زیر ساختی کمک کند. عامل اصلی که باعث سردرگمی مدیران و صاحبان صنایع دستی می شود، این است که تفکیکی در خصوص گروه بندی تولیدات صنایع دستی و نیاز آن ایجاد نمی کنند. کلمه صنایع دستی شامل بیش از ۲۰۰ گروه از تولیدات این هنر – صنعت می‌شود که هر کدام معیار ها و روشهای خاصی را می طلبد و همین امر عامل پیچیدگی در ارایه راه حل مناسب است.

گروه بندی صنایع دستی

در اینجا دو روش گروه بندی برای صنایع دستی پیشنهاد می شود :

۱. از نظر حمل و نقل

الف – از کارگاه به فروشگاه نزدیک

ب – از کارگاه به فروشگاه دور (صادرات بین شهری یا کشوری)

ج – از کارگاه تا محل مصرف / نمایش

د – از فروشگاه تا محل مصرف

نمایش (خاص : از نظر وزن، مقاومت، تعداد، نحوه ارایه، مسافت و شرایط جغرافیایی محل مصرف، نوع وسیله حمل و نقل و …)

درموارد “الف” و “ب” نقش طراحی ترانزیتی و حفاظت از کالا جهت سالم رسیدن آن به مقصد قالب بوده و بسته به نوع و خصوصیات فیزیکی کالا، تعداد هر محموله، مسافت و شرایط جغرافیایی محل فروش نهایی، نوع وسیله حمل و نقل، شرایط و قوانین گمرکی و … مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. اما در موارد “ج” و “د” نقش حمایتی صنعت چاپ و بسته بندی و تاثیرگذاری آن بسیار حائز اهمیت بوده و سفارشات قابل قبولی را می توان در این گروه از تولیدات صنایع دستی جستجو کرد.

2. از نظر تیراژ تولید

الف – آثار هنری و تک : برای این گروه از تولیدات صنایع دستی که شامل کارهای لوکس و هنری می شوند، نقش بسته بندی در حد یک استند نمایشی و یا یک بسته جهت انتقال اثر به مقصد نهایی کمرنگ می‌شود و چه بهتر که با یکی از تکنیک‌ها و روش‌های صنایع دستی ساخته شود. بنابراین با توجه به شرایط فیزیکی اثر، طراحی اختصاصی و انحصاری برای آن انجام می شود. برای این گروه از محصولات جایگاهی برای عرض اندام صنعت چاپ و بسته بندی وجود ندارد.

ب – کارهای کم تیراژ گران قیمت : با بسته‌بندی های نیمه صنعتی زیبا و متناسب می توان انواع محصولات این گروه را بسته‌بندی کرد.

بسته‌بندی های نیمه صنعتی به نوعی کاردستی شبیه است که در نوع خود مورد نیاز هنر- صنعت صنایع دستی است و همان طور که اشاره شد برای بسته بندی انواع محصولات کادویی و صنایع دستی که تیراژ کمی داشته و از طرفی نیاز به بسته‌بندی متفاوتی دارند، مورد استفاده قرار می گیرند و به طور معمول آثار دست ساز بودن در آنها به نوعی به چشم می خورد. در ساخت آنها انواع متریال شبهه چرم، شبهه مخمل، شبهه پارچه های دستباف، گالینگور، مقواهای فانتزی و سایر متریال های به ظاهر زیبا به کار برده می شود و می توان برای افزایش استحکام، چهارچوبی از چوب و یا مقوای فشرده نیز برای آنها استفاده کرد.

در مواردی از مواد مصنوعی و پلاستیکی هم استفاده می شود که سنخیتی با صنایع دستی ندارند و بهتر است از آنها در بسته بندی و یا استند استفاده نشود. مثل انواع ورق های پلکسی و یا روشهای ساخت لیزری جهت نقش اندازی. البته استفاده از تکنیکها و ماشین آلات مخصوص برای این کار مجاز است، همانطور که الکتروموتور به چرخش چرخ سفالگری کمک می کند، این ماشین آلات نیز می توانند به تولید بسته بندی های نیمه صنعتی کمک کنند و به عبارت دیگر روش تولید آنها را صنعتی کند، بدون اینکه ذره ای بر هویت آن تاثیر منفی بگذارند. در این مورد هزینه خرید سنگین آنها و عدم وجود نیروی انسانی کارآزموده و پایین بودن میزان تقاضا در بازار مصرف، باعث شده که از منافع استفاده از آنها محروم باشیم. اما می توان با همان روش های نیمه صنعتی به شرط حفظ کیفیت تولید، جعبه های بسیار زیبایی تولید کرد.

بخشی از نیاز بازار این نوع از جعبه ها با روش هایی دستی و در منازل تامین می شوند که متاسفانه در سال های اخیر این نوع از جعبه ها در انواع و اندازه های مختلف و با طرح هایی که گویای فرهنگ بیگانه است، از کشورهای دیگر وارد می شود و حتی نمونه های تولید داخلی آن هم با همان نقشها و طرحهای خارجی تولید می شوند! همکاران صحاف صنف چاپ و بسته بندی در تولید این گروه از بسته بندی ها نقش به سزایی دارند و بازار خوبی برای آنها محسوب می شود. ارتقای توان تولید در این بخش امکان ارزآوری را به ویژه از کشو رهای حوزه خلیج فارس ایجاد می کند.

ج – کارهای کم تیراژ ارزان قیمت : به دلیل حاشیه سود کم این گروه از تولیدات صنایع دستی، نه تولیدکنندگان صنایع دستی و نه دست اندرکاران بسته بندی تمایلی به سرمایه گذاری در این گروه تولیدات ندارند. در اینجا نقش مدیریتی و حمایتی ارگان های دولتی و یا تعاونی های بالادست بسیار تاثیرگذار خواهد بود. به طور مثال اگر چند کالا، چند کارگاه و یا حتی تولیدات چند استان با هم آنالیز شده و برای کالاهایشان طراحی گروهی انجام شود، مشکل تعداد محدود از بین می رود. همچنین می توان به طوری که اصالت کالا از بین نرود، استانداردهایی را برای صنعتگران تعریف کرد تا گروه بندی بیشتری را در بست هبندی های یکسان قرار داد و تناسب قیمت بهتری ایجاد کرد.

د – کارهای پرتیراژ : این گروه از تولیدات صنایع دستی همانند سایر کالاهای صنعتی بوده و فقط باید در طراحی بسته بندی آنها به هویت سنتی کالا توجه بیشتری شود. واقعیت این است که اگر تکنیک های بسته بندی و فروش خیلی پرتیراژ و صنعتی شوند، دیگر اسم کالا صنایع دستی نیست؛ این به دلیل نامشخص بودن مرز بین صنایع دستی و کالاهای صنعتی است.

اما می توان با پررونق کردن هر کالا یا گروه صنایع دستی، با اعمال تغییراتی در بسته بندی و تکنیک فروش، آن را مستقل کرد و از زیر شاخه صنایع دستی خارج نمود و به عنوان صنعت، آن را به فرایند تولیدات صنعتی انتقال داد تا به تقویت چرخه تولیدات صنعتی کمک شود. مثال بارز آن اشیا و ظروف سفالی و سرامیکی میبد است که به دلیل استقبال از آنها بازار خاصی را برای خود ایجاد کردند و در حال حاضر نمیتوان آن را سنتی یا صنعتی صرف خواند. این گروه سهم عمده تولیدات صنایع دستی را شامل می شود و توجه و تمرکز ویژه همکاران صنف چاپ و بسته بندی را می طلبد. بازار کار مناسبی در این گروه پیش بینی می شود. بعضی کالاها در این گروه وجود دارد که تولید سالانه آنها به یک میلیون عدد میرسد! اما متاسفانه به دلیل پراکندگی تولید، توجهی به آنها نمی شود. تعداد محدودی از صنعتگران و فروشندگان صنایع دستی با همکاری طراحان و همکاران صنف چاپ و بسته بندی، به طور جسته و گریخته برای این گروه از تولیدات صنایع دستی کارهایی تولید کرده اند، اما به دلیل عدم توجه به تفاوت های این نوع از کالاها، اغلب دچار سرخوردگی شده و از ادامه کار سرباز زده اند و یا به دلیل رقابتی نبودن به حداقل ها رضایت داده اند.

باید و نبایدهای بسته بندی صنایع دستی

نگاه متفاوت آنچه در ابتدا باید در مورد بسته بندی محصولات صنایع دستی در نظرگرفت، نگاهی نو و متفاوت است. این تفاوت می تواند در انتخاب متریال، تکنیک طراحی بسته بندی و همچنین روش تولید آن نمود پیدا کند. برای تحقق این امر، شناخت مواد و تکنیکهای بسته بندی، شناخت کالای مورد نظر(انواع صنایع دستی) از بعد تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، عوامل موثر فیزیکی و شیمیایی و از همه مهمتر عنصر خلاقیت و نوآوری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. تفاوت این نگاه باید با ظرافتی هوشمندانه، طوری ایجاد شود که همه موارد فوق را با انتظارات روز در بازار هدف کالا تطبیق دهد.  بنابراین نباید از بسته بندی های صنعتی کپی برداری شود.

قیمت متناسب بسته بندی صنایع دستی

بر هیچ کس پوشیده نیست که در حال حاضر بازار صنایع دستی از وضعیت خوبی برخوردار نیست. هر چند نبود بسته بندی مناسب عامل تاثیرگذاری در این مشکل بوده، اما عوامل بسیار متعددی در بروز این معضل نقش داشته و دارند؛ از جمله می توان به تولید صنایع دستی ایران به شکل تقلبی توسط کشورهای به اصطلاح رقیب، با قیمت های بسیار نازل و ورود آن توسط افراد سودجو به بازار ایران و بازارهای جهانی اشاره کرد؛ که در واقع مهمترین عامل افول صنایع دستی محسوب می شود. این موضوع باعث شده حاشیه سود صنعتگران و فروشندگان بسیار پایین بیاید. بنابراین با اضافه کردن هزینه بسته بندی نه تنها کمکی به فروش کالا نمی شود، بلکه موجبات کاهش فروش را نیز فراهم می کند. هزینه تمام شده بسته بندی بسته به نوع کالا، وضعیت عرضه و تقاضا، تیراژ تولید، کشش بازار و … که نیاز به کارشناسی دارد، در اکثر موارد بین ۵ تا ۲۰ درصد قیمت فروش قابل احتساب بوده و منطقی به نظر می رسد. بنابراین نباید بسته بندی های گرانی که تناسبی با قیمت کالا ندارد، طراحی کرد.

حفاظت کالا توسط بسته بندی صنایع دستی

مهمترین و اساسی ترین وظیفه بسته بندی همواره حفاظت از کالای تولیدی از مرحله تولید تا رسیدن به مقصد نهایی است. این امر در مورد بسته بندی محصولات صنایع دستی نیز صدق می کند، با این تفاوت که استفاده از مواد امروزی مورد استفاده در صنعت بسته بندی حس خوبی به خریدار القاء نمی کند. هر چند رشد و نفوذ صنعت در تار و پود همه کالاها غیرقابل انکار است، اما استفاده از موادی که در اذهان عمومی غیرصنعتی به نظر می رسند، می تواند ارتباط بیشتری با محصولات صنایع دستی ایجاد کرده و احساس رضایتمندی بیشتری را برای خریدار کالا به ارمغان بیاورد.

به عبارت دیگر بسته بندی صنایع دستی باید در حد ممکن طوری باشد که (در ذهن خریدار) در دوره رونق تاریخی آن کالا نیز می توانست باشد. بنابراین در عین اهمیت حفاظت کالا، نباید از مواد پلاستیکی و به طور کلی طرح هایی که در اذهان عمومی به عنوان یک بسته بندی صنعتی جا افتاده، استفاده کرد.

 

اطلاعات جذاب روی بسته بندی صنایع دستی

اطلاعات روی بسته بندی های امروزی به دلیل کمک به فروش آنها روی بسته بندی ها گنجانده می شوند. با پیشرفت تکنیک های فروش کالا، امروزه بسته بندی ها با ارایه اطلاعات لازم از یک سو و سیستم های پشتیبانی فروش از قبیل گارانتی و وارانتی از سوی دیگر، خود به خود عملیات فروش را انجام می دهند. اما این امر در مورد محصولات صنایع دستی صدق نمی کند، زیرا خریدار صنایع دستی ابتدا خود کالا را دیده، لمس کرده و بعد خریداری می کند.

حتی در بین گروه کالای مربوطه یکی را جدا می کند، سپس فروشنده کالای فوق را بسته بندی می کند. به همین دلیل استفاده از عکس کالا ضمن القای حس صنعتی بودن بسته بندی، کمکی به فروش کالا نکرده و تصور خریدار را از کالای داخل بسته مخدوش می کند.

از سوی دیگر، ساخت محصولات صنایع دستی و تکنیک تولید آنها برای همه افراد جالب توجه است. هرچند معرفی و شناساندن این محصولات به مردم به وسیله رسانه های گروهی انجام می شود، اما هنگام خرید کالا، خریدار با دقت مضاعفی به اطلاعات روی بسته توجه می کند و ارایه نکاتی جذاب از تاریخچه کالا و یا مواد مورد استفاده، روش تولید و یا نام سازنده یا سازندگان کالا می تواند برای خریدار جالب بوده و به فروش کالا کمک کند. بنابراین نیازی به استفاده از عکس کالای درون بسته نیست و نباید اطلاعات اضافی و بی هدف روی بسته بندی قرار داد.

پنجره روی بسته بندی صنایع دستی

اغلب دیده شده که برای نمایان کردن کالای داخل بسته بندی روی بدنه بسته بندی، پنجره ایجاد می کنند . نمی توان به طور محض این کار را نفی کرد، اما همان طور که اشاره شد خریدار صنایع دستی به دلایل مختلفی از جمله دست ساز بودن کالا و عدم اطمینان از کیفیت تولید آن، قبل از خرید کالا، به طور کامل آن را کنترل می کند؛ بنابراین پنجره کمکی به فروش آن نمی کند، مگر مواردی که خریدار، هدفمندانه نیاز به دریچه را روی بسته بندی احساس کند.

 به طور مثال، ارگانی یا شرکتی از کالاهای صنایع دستی به عنوان هدیه استفاده کرده و می خواهد سایر افراد نیز هنگام هدیه دادن، داخل بسته را ملاحظه کنند و یا هنگامی که بسته بندی کالا، نقش استند و نگهدارنده آن را هم ایفا کند.( در این صورت بهتر است طرح کلیه کالاهای این بسته، به طور تقریبی یکسان باشد تا بتوان دریچه را منطبق بر طرح، طراحی و ایجاد کرد. در غیر این صورت، شاید دریچه در نمونه اولیه متناسب به نظر بیاید، اما هنگام قرار دادن سایر کالاها، شکل نامتناسبی از پنجره مشاهده شود. (به طور مثال برای یک گلیم می توان دریچه را طوری روی بسته بندی طراحی کرد که قسمت زیبایی از آن دیده شود، اما در طرح دیگری از گلیم شکل نامفهومی از آن قسمت مشاهده می شود.) درضمن به طور معمول اقلام صنایع دستی به عنوان هدیه خریداری می شود و با ایجاد دریچه روی آن، فروشنده مجبور است روی بسته بندی را کادو پیچ کند.

فروش اینترنتی صنایع دستی

روش هایی مثل فروش اینترنتی برای خیلی از دست اندرکاران صنایع دستی در دستور کار قرار گرفته، اما فراموش نکنیم که هر محصولی اگر قرار باشد که داخل یک بسته بندی بدون توضیحات فروشنده و بازبینی فروش رود، باید ابتدا سمپلینگ شود و تبلیغات مناسب روی آن صورت بگیرد و برند آن معرفی شود. سپس از نظر کنترل کیفی و پاسخگویی به نیاز مشتری، اطمینان مشتری را جذب کند و خدمات سرویس دهی به مشتری داشته باشد و در نهایت و از همه مهمتر، در مورد صنایع دستی، در عین ارایه سرویس های مذکور، همانطور که اشاره شد مرز صنعتی و سنتی را رعایت کند تا هویت صنایع دستی بودن را از دست ندهد.

موارد دیگری همچون استفاده از لوگوی لاتین، عدم رعایت استانداردهای ارگونومی و استانداردهای زیست محیطی، چاپ و بسته بندی های بی کیفیت و استفاده از متریال های ضعیف، نیز دیده شده که توصیه می شود در حد امکان از این کار اجتناب شود، زیرا نه تنها به فروش کالا کمک نمی کند بلکه کالا را بی هویت و ارزان جلوه داده و فروش آن را تضعیف می کند.

پشت هر بسته بندی، هزاران حرف ناگفته است که به طرز عجیبی در اعماق وجود ما رخنه می کند بدون اینکه شنیده شوند…

الزامات طراحی و تولید بسته بندی صنایع دستی

یکی از مشکلات مهم بر سر راه محصولات صادراتی کشورمان در سال های اخیر عدم برخورداری از بسته بندی مناسب در بازارهای داخلی و جهانی بوده است. این موضوع اگر چه در بسیاری از محصولات صادراتی مانند پسته، زعفران و غیره به علت تقاضاهای بازارهای مقصد و مسایل بهداشتی این اقلام شکل مناسب تری نسبت به گذشته به خود گرفته است ولی در محصولات صنایع دستی که نمونه آشکار میراث فرهنگی این مرز و بوم به شمار می آیند هنوز بسته بندی مقوله ای است غریب که همت همگان را می طلبد تا بتوان جامهای نو در خور شان این اقلام به یادگار مانده از نیاکانمان را بر تن آنها پوشاند.

بسته بندی حلقه رابط محصول و خریدار است. نخستین عنصر بصری که با خریدار یک محصول ارتباط برقرار می کند رنگ و فرم بسته بندی آن است. خیلی از دوستداران اقلام صنایع دستی به نیت خرید محصول خاصی وارد فروشگاه نمی شوند و اگر در این میان کالایی با عنصر جاذبی به نام بسته بندی بتواند به سلیقه زیبایی شناسی ایشان پاسخ دهد و با اطلاعاتی که از محصول در اختیار خریدار داخلی و خارجی قرار می دهد مانند شناسنامه محصول و برند، می تواند به عامل مهمی در خرید محصول تبدیل شود. ۷۰ تا ۸۰ درصد از محصولات صنایع دستی به قصد هدیه دادن خریداری می شوند نه به قصد مصرف شخصی و یکی از عناصر اصلی اهداء یک کالا داشتن بسته بندی مناسب است. تمامی خریدان داخلی و به ویژه مصرف کنندگانی که شناخت کافی از محصول کشور هدف ندارند چه شامل توریستی که وارد کشور می شود یا بازدید کنندگان نمایشگاههای صنایع دستی خارج از کشور زمانی حاضرند مبلغی را برای خرید یک محصول فرهنگی نسبتا پربها بپردازند که نسبت به محصول مورد نظر شناخت حاصل نمایند که تمامی این موارد می تواند با شناخت سلایق و علایق فرهنگی کشور مقصد و با فراهم نمودن بسته بندی مناسب تحقق یابد.

دلایل عدم وجود بسته بندی در صنایع دستی

با مقایسه ای اندک بین کیفیت پایین عرضه صنایع دستی با کیفیت نسبتا مناسب عرضه محصولاتی مانند مواد غذایی و محصولات بهداشتی از سویی و ماهیت فرهنگی و بومی محصولات صنایع دستی و لزوم تشخص بخشی و هویت سازی به این گونه محصولات از سوی دیگر، نیاز به بسته بندی در این محصولات بیش از پیش آشکار می شود. نیاز مادر تمام ابتکارات بشر در طول تاریخ بوده است. آیا در این محصولات نیاز به این مورد احساس نشده است یا عوامل دیگری هم دخالت دارند؟ این یک آسیب شناسی است برای دستیابی به راه حل سازنده در آینده تا بتوان با بهره گیری از هنر- تکنولوژی بسته بندی جامه ای نو بر تن هنر – صنعت صنایع دستی نشاند. در مجموع عوامل تاثیر گذار بر عدم وجود بسته بندی در صنایع دستی کشورمان را می توان در موارد زیر خلاصه کرد :

• ماهیت تولید سنتی این محصولات که تفکر اشتباه عرضه سنتی را به همراه دارد
• عدم احساس نیاز از سوی تولید کنندگان و فروشندگان صنایع دستی و رضایت و عادت به وضع موجود
• تنوع سایز و اندازه در رشته ها و محصولات صنایع دستی و نبود استاندارد محصول
• نبود توقع خرید محصولات صنایع دستی همراه با بسته بندی مناسب در خریداران این محصولات
• تفکر غلط هزینه بر بودن بسته بندی و نبود بینش تبلیغاتی و آگاهی از مزایای بسته بندی در تولید کنندگان و فروشندگان صنایع دستی
• وضعیت موجود فروش صنایع دستی از نظر بازار در بعضی از رشته ها و محصولات
• نبود قوانین الزام آور فروش، عرضه و صادرات محصولات صنایع دستی برای رقابت در بازارهای داخلی و خارجی
• عدم فرهنگ سازی و برنامه های ترویج و تشویق از سوی نهادهای اجرایی
• نبود برنامه های حمایتی برای ایجاد و گسترش بسته بندی در تولیدات صنایع دستی
• کمبود متخصص و عدم دسترسی تولیدکنندگان صنایع دستی به طراحان و تولید کنندگان حرفه ای بسته بندی
• مبهم بودن موضوع بسته بندی در این محصولات و نبود متولی اصلی در این بخش

 خیلی از دوستداران اقلام صنایع دستی به نیت خرید محصول خاصی وارد فروشگاه نمی شوند و اگر در این میان کالایی با عنصر جاذبی به نام بسته بندی بتواند به سلیقه زیبایی شناسی ایشان پاسخ دهد و با اطلاعاتی که از محصول در اختیار خریدار داخلی و خارجی قرار می دهد مانند شناسنامه محصول و برند می تواند به عامل مهمی در خرید محصول تبدیل شود.

الزامات طراحی و تولید بسته بندی صنایع دستی

برای شروع کار عملی در این بخش نیاز به داشتن اطلاعات و خلاقیت در سه بخش است:

• آگاهی نسبی از محصولات صنایع دستی کشورمان که در قالب ۱۴ گروه و ۲۵۰ رشته تعریف شده اند. در یک تقسیم بندی با رویکرد ایجاد بسته بندی می توان آنها را به سه دسته آسیب پذیر درجه یک (محصولات گروه سفال، سرامیک و شیشه)، آسیب پذیر درجه دو (محصولات گروه چوبی، فلزی، سنگی، چرمی، دریایی و صنایع مستظرفه و آسیب پذیر درجه سه (محصولات گروه بافته های داری و زیراندازها، نساجی سنتی، رودوزی های سنتی، پوشاک سنتی، چاپ های سنتی که به طور کلی می توان تاشدنی نامید، تقسیم نمود.
• برخورداری از دانش و خلاقیت طراحی و تولید بسته بندی به طور عام
• آگاهی از الزامات طراحی و تولید بسته بندی مختص محصولات صنایع دستی که می توان این الزامات را در این موارد خلاصه نمود :

۱. فرم بسته بندی : محصول تعیین کننده فرم است. این همان عاملی است که بیشترین اشتباهات و سخت گرفتن ها در مورد آن صورت می گیرد. اصلا بیایید به مکعب مستطیل فکر کنیم بعد هر تغییری خواستیم در فرم آن ایجاد کنیم. خلاقیت در طراحی نباید منجر به افزایش قیمت تمام شده تولید بسته بندی و طولانی شدن و سخت شدن پروسه تولید شود. در واقع فرم تابع عملکرد است. فرم بسته بندی کار کرد و ابعاد و اندازه آن را نیز تعیین می کند و تعبیه دسته مناسب در صورت لزوم، سهولت در باز و بسته شدن، ایستایی و عدم جدا شدن دو بخش بسته در صورت کشویی بودن آن از جمله مواردی است که در طراحی فرم بسته بندی باید در نظر گرفته شود. یکی از مزیت ها و ویژگی هایی که بسته بندی صنایع دستی باید از آن برخوردار باشد ترانسپارنت یا شفاف بودن قسمتی از آن است تا بتواند تا حدی که از استحکام آن نکاهد محصول داخل آن را نمایش دهد (وجود پنجره در بسته بندی).

۲. گرافیک بسته بندی صنایع دستی : گرافیک شامل رنگ، نقوش و تمام نوشته جاتی است که در بسته بندی هایی چاپی بر روی بسته می نشیند و شامل موارد زیر است:

رنگ : اثرگذارترین عنصر جاذب بسته بندی از نظر بصری و در دید اول رنگ آن است. رنگ باید در بسته بندی صنایع دستی در عین جذاب و زیبا بودن با هویت محصول فرهنگی داخل آن تناسب داشته و رنگ نوشته ها و دیگر عناصر باید در رنگ حاکم بسته خود را نشان دهد، توجه به رنگ مورد پسند فرهنگ کشورهای مقصد صادرات صنایع دستی حائز اهمیت است.

شناسنامه : شناسنامه محصول بسته بندی شده عامل بسیار مهمی است که در شناساندن و در نهایت خرید محصول به ویژه توسط توریست و خریداران خارج از کشور نقش حیاتی ایفا می کند. مواردی همچون سابقه و تاریخچه تولید محصول در منطقه، مواد اولیه، روش تولید و غیره در شناساندن محصول به خریداران موثر است (به زبان کشور مبداء و مقصد فروش و صادرات کلاهای صنایع دستی).

نقش : به کار گیری نقوش سنتی و ملی ما مانند اسلیمی، بته جقه، ختایی و غیره به صورت محو یا نمایان یکی از راهکارهای نشان دهنده محصول فرهنگی محتوی درون است، نقوش محلی هر استان نیز می تواند در کنار این نقوش و یا به صورت مستقل بکار گرفته شود. المان تاریخی، طبیعی و فرهنگی: این عناصر نشان دهنده سابقه ذهنی از هر استان است که می تواند به عنوان سفیر در شناسایی استان به کل دنیا موثر واقع شوند. به طور مثال گنبد سلطانیه نماد تاریخی استان زنجان، بلوط نماد طبیعت استان کهگیلویه و بویراحمد و چادرهای عشایر، آداب و رسوم و پوشش آنها نماد فرهنگی استان های عشایر خیز.

نشان تجاری : نشان تجاری با برند می تواند برای معرفی تولید کننده، شرکتها و غیره که بسته را سفارش می دهند برای نمایش هویت آنها بر روی بسته بندی نشانده شود. این مورد انگیزه ای است تا کیفیت محصولات صنایع دستی تداوم داشته باشد. بسته بندی محلی است برای حضور و ظهور برند.

نماد : در بین شهرهای ایران تنها اصفهان دارای نماد است. برج قوس (آذرماه) نماد اصفهان است. این نگاره تاریخی نقش تصویر فرد تیراندازی را با سر انسان و تنه ببر با شیر و دم اژدها نشان می دهد.

الزامات فروش : یکی از مواردی که ضرورت ایجاد بسته بندی را در زمان حال و آینده ثابت می کند الزامات فروش کالاست. درج ایران کد، شماره ثبت، بارکد و … مواردی از این دست هستند. این امر زمانی محقق می شود که محصولات صنایع دستی دارای بسته بندی باشند. این موارد به صورت گرافیکی بر روی بدنه بسته بندی چاپ میشود. علایم هشدار دهنده : علایم هشدار دهنده در بسته های استاندارد به صورت گرافیکی و توسط طراح و شرکتهایی که در چاپ و تولید بسته بندی فعالیت دارند لحاظ می شود. در محصولات صنایع دستی به ویژه سفال و سرامیک و دیگر اقلام شکستنی این علایم نشان دهنده محتوی و ویژگی این محصولات هستند. شکستنی بودن، دوری از حرارت و رطوبت و نیز توجه به مسایل بازیافت و زیست محیطی، نمونه ایی از این علایم است. طراحی و چاپ این علایم بسیار ضروری و اجتناب ناپذیر است

۳. نوع محصول : نوع محصول تعیین کننده تمام ویژگی های نام برده در طراحی و تولید بسته بندی است. به طور مثال گلیم یک محصول فراگیر است که به طور تقریبی تمامی استان ها از آن برخوردار هستند و تولید کنندگان بسته بندی با توجه قابلیت تا خوردن سهولت بسته بندی و با ارزش بودن زیراندازها و دست بافته ها می توانند برای شروع، این محصولات را هدف طراحی و تولید قرار دهند، در یک تقسیم بندی و با توجه به میزان و معیار آسیب پذیری محصولات صنایع دستی می توان آنها را به ۳ گروه آسیب پذیر درجه ۱، درجه ۲ و درجه ۳ تقسیم نمود. به طور مثال محصولات سفال و سرامیک و شیشه در گروه ۱، محصولات سنگی و چرمی در گروه ۲ و دست بافته های داری و زیراندازها در گروه ۳ قرار می گیرند.

۴. مواد اولیه : در حال حاضر رویکرد ایجاد و گسترش بسته بندی به دو بخش تقسیم شده است :

۱) بسته بندی صنعتی

۲) بسته بندی سنتی 

در بسته بندی صنعتی مواد اولیه ایی همچون مقوا، کارتن و غیره و با هدف تولید انبوه، تحمل و حفظ محتوی بسته و با قیمت مناسب توسط شرکت تولیدی تعریف می شود. در بسته بندی سنتی که توسط هنرمندی که برای کالای خود یا دیگری به صورت دست ساز بسته بندی تولید می کند، مواد اولیه شامل مواد اولیه محصولات صنایع دستی از قبیل حصیر، پارچه ها، دست بافته های سنتی و مواد بومی استان و منطقه است.

مرحله نخست این اقدام فرهنگ سازی، ترویج و تبلیغ با دو مخاطب تولید کننده و خریدار صنایع دستی است. به کار گیری بسته بندی در محصولات صنایع دستی از سوی تولید کنندگان و توقع خرید صنایع دستی همراه با بسته بندی مناسب در خریداران رویکرد نهایی این فرهنگ سازی است.

۵. وزن محصول : وزن محصول با مواد اولیه و طراحی فرم محصولات صنایع دستی ارتباط مستقیم دارد. در محصولاتی مانند ظروف سنگی و یا سفالی باید طراح و تولید کننده برای افزایش مقاومت بسته ها به مواد اولیه آن توجه ویژه نماید.

۶. تولید انبوه : در نظر گرفتن قابلیت تولید انبوه در طراحی بسته بندی صنایع دستی بسیار با اهمیت است. متاسفانه کارهای صورت گرفته اخیر در همین جا متوقف شده و به تولید انبوه نرسیده است. داشتن قابلیت تولید انبوه در بسته بندی محصولات صنایع دستی با در نظر گرفتن امکانات ساخت، مواد اولیه با قیمت مناسب، و دور ریز کم و زمان تولید پایین می تواند در نهایت به کاهش قیمت بسته بندی ها منجر شود.

۷. ضربه گیرها : در محصولات شکستنی مانند سفال، سرامیک و شیشه، ضربه گیرها باید حتما در نظر گرفته شوند تا بسته بندی مهمترین وظیفه خود در این کالاها یعنی حفاظت را انجام دهد. این ضربه گیرها از اجناس فوم، مقوا و… در اندازه های مختلف توسط شرکتهای تولید کننده بسته بندی های صنعتی به کار گرفته می شود. ۸- انبارداری : یکی از مسایلی که فروشگاه های صنایع دستی در خصوص بسته بندی با آن روبه رو هستند فضایی است که این بسته ها در فروشگاه یا انبار اشغال می کنند. اگر در طراحی و تولید این بسته ها تمهیدی اندیشیده شود که قبل از اینکه کالایی در هنگام فروش داخل آن قرار گیرد تا شود و روی هم قرار گیرد می تواند در انبارداری بسته بندی ها سهولت ایجاد کند.

نتیجه گیری

این پرسش مطرح است که چگونه و از چه راهکارهایی می توان به گسترش بسته بندی در صنایع دستی ایران امیدوار شد؟

به نظر میرسد مرحله نخست این اقدام فرهنگ سازی، ترویج و تبلیغ با دو مخاطب تولید کننده و خریدار صنایع دستی است. به کارگیری بسته بندی در محصولات صنایع دستی از سوی تولید کنندگان و توقع خرید صنایع دستی همراه با بسته بندی مناسب در خریداران رویکرد نهایی این فرهنگ سازی است. این عمل زمان بر و نیاز به صرف هزینه دارد که طی بازه زمانی ۵ساله و در قالب مراسمی همچون برگزاری کارگاههای آموزشی ترویجی، جشنواره های سراسری و مسابقات طراحی بسته بندی صنایع دستی از سویی و ترویج و تشویق هنرمندان صنایع دستی و مخاطبین صنایع دستی از طریق رسانه های دیداری، شنیداری و نوشتاری از سوی دیگر امکان پذیر است.

مرحله دوم ایجاد و گسترش بسته بندی در محصولات صنایع دستی حمایت متولیان صنایع دستی در این خصوص است. اعطاء نمونه های رایگان، اختصاص تسهیلات با بهره کم و نیز غرفه و فضای نمایش و فروش به تولید کنندگان صنایع دستی و بسته بندی صنایع دستی، تشکیل گروه های صنایع دستی برای سفارش بسته بندی به صورت جمعی جهت تقسیم هزینه طراحی بسته بندی، سرشکن شدن هزینه تولید و حذف انبارداری، تشکیل بانک اطلاعات بسته بندی صنایع دستی به منظور سهولت دستیابی هنرمندان صنایع دستی به طراحان و تولید کنندگان بسته بندی و حمایت، هدایت و بهره برداری از پایان نامه های دانشجویی رشته های طراحی صنعتی و گرافیک از جمله مصادیق این حمایت است.

مرحله سوم گسترش بسته بندی در محصولات صنایع دستی را می توان با اجرای برنامه های نظارتی و الزام آور از سوی نهادهای اجرایی به تحقق نزدیک نمود. نظارت بر تولیدات شرکت کنندگان نمایشگاههای صنایع دستی با هدف کنترل و تبليغ استفاده از بسته بندی مناسب، بازدید و نظارت مستمر بر کارگاههای صنایع دستی به منظور کمک به رواج بسته بندی در محصولات تولیدی، ارتباط گیری و نظارت بر تولیدات فروشگاه های صنایع دستی با هدف همکاری و بهره مندی از بسته بندی مناسب و یکسان سازی بسته بندی صنایع دستی، تمدید و صدور پروانه تولید صنایع دستی به شرط داشتن بسته بندی در درصدی از کارگاههای تولیدی و پیگیری الزامات آتی فروش و عرضه کالاها از جمله درج ایران کد، شماره ثبت، نشان تجاری و با ایجاد بسته بندی در تولیدات را باید از جمله این نظارت ها برشمرد.