بسته بندی ها با توجه به نوع کالا بکار رفته در آن ( کاغذ ، شیشه ، فلز ، پلاستیک ) دارای تاریخچه متفاوتی است ولی بطور کلی از نحوه بسته بندی کالاها تا ۸۰۰۰ سال پیش اطلاعات درستی در اختیار ما نیست؛ اما تحقیقات نشانگر آن است که از ۸ قرن پیش از میلاد مسیح ، کالاها با استفاده از بسته بندی پارچه ای ( مسنوجات ) یا در ظروف گلی و شیشه ای زمخت حمل و جابجا می شدند.
۱۵۵۰ سال پیش از میلاد بطری سازی در مصر رایج شد و همزمان با آن برای جابجای ماکیان از سبد های بافته شده از برگ درختان خرما استفاده می نمودند . چینی های ۲۰۰ سال پیش از میلاد از پوست درخت توت کاغذ ساخته و بشکه چوبی در یونان و رم باستان رواج داشت و برای عطر و ….. از بطری استفاده میشد . به سبب پیشرفت صنعت شیشه سازی در سالهای بعد از ۴۰۰میلاد ، محصولات شیشه ای از کیفیت بالایی برخوردار بوده و با قیمت گزاف عرضه می شوند و در این میان شیشه های مرغوب گرانبها تر از طلا و نقره بود اولین بار در سال ۱۰۵ میلادی در سی یانگ چین توسط TSAI.IUN کاغذ ساخته شد در سال ۷۵۰ میلادی صنعت کاغذ سازی به خاور میانه و سپس به اروپا رسید . در سال ۷۵۱ میلادی وقتی که سمرقند تصرف اعراب در
آمد کارخانه کاغذ سازی آن شهر در اختیار مسلمانان قرار گرفت . در سال۸۶۸ میلادی اولین نشانه های چاپ از چینی ها باقی مانده است.
در سال ۱۲۰۰ میلادی آهن و قلع اندود در بوهیما توسط کارگرانی کشف و ساخته شد و در صنعت بسته بندی بکار رفت و ۳ قرن پس از آن هنر تهیه برچسب و بافت ساکهای کنفی رواج یافت . قدیمی ترین پوشش کاغذ چاپی از آندره اس برنادت در آلمان می باشد.
در سال ۱۵۷۵ میلادی آهن سفید شناخته شد ولی زمان ساخت آن در انگلیس به سال ۱۶۶۵ متقارن با صدور قلع به آلمان برمیگردد و در قرن ۱۷میلادی هنر کاغذ سازی به آمریکا رفت و همچنین اولین نوشابه گازدار بخاطر دسترسی به بطری محکم و چوب پنبه از شیشه در سال ۱۷۰۰ میلادی تهیه گردید. آهن سفید در سالهای بین ۱۷۲۰ تا ۱۷۳۰ مورد مصرف زیادی داشت. اولین قوطی فلزی با استفاده از لحیم در سال ۱۷۶۴ توسط کارخانه توتون سازی وارد بازار گردید.
استفاده از شیشه در صنعت بسته بندی کشورهای اروپایی از قرن ۱۸ میلادی در انگلستان شروع و همزمان با آن از جعبه های لحیم شده نیز برای عرضه مواد غذایی خشک استفاده میشود. در سال ۱۸۰۴ میلادی
نگهدار ی مواد غذایی را به روشهای دودی کردن ، خشک کردن و بسته بندی کمپوت و کنسرو در مرحله اول با استفاده از ظروف شیشه ای و سپس در قوطی های فلزی ابداع نمود.
در اواخر قرن ۱۸ میلادی ساخت جعبه های کاغذی ، کارتن های چاپ شده ، عرضه کوکاکولا و پپسی کولا در بطری های شیشه ای رواج یافت.
توسعه صنعت پلاستیک به سال ۱۸۴۳ بر می گردد وقتی که دکتر MONTGOMERIE جراح آفریقای جنوبی گزارش داد با استفاده از اولیه کائو چو GUTTA PERCHA دسته خوبی می توان برای چاقو ساختو بعد از آن شرکت GUTTA PERCHA تاسیس شد و جوهر دان و توپ بیلیارد نیز تهیه گردید استفاده از پلاستیک از سال ۱۹۰۹ میلادی پس از تلاش دکتر هندریک بیگلند آغاز گردید و استات سلولزی برای مصارف عکاسی بدست آمد و همچنین با کلیت تهیه که اولین رزین مصنوعی و شروع صنعت پلاستیک مصنوعی بود.
در سال ۱۹۰۷ بشکه ها ی فولاد بعنوان جایگزینی برای بشکه های چوبی و استوانه ای ابداع شد و استفاده از پلاستیک تجاری از سال ۱۹۰۹ میلادی آغاز گرید. از دهه ۱۹۳۰ به بعد استفاده از پلاستیک در صنعت بسته بندی رواج یافت .
دربهای پلاستیکی برای مصارف لوکس عرضه و پلی استر توسط انگلیس ها کشف بعد از جنگ جهانی دوم ۱۹۴۵ استفاده از مواد پلاستیکی بطور معمول در صنایع بسته بندی مواد غذایی گسترش یافت که انقلاب نوین در صنعت بسته بندی نامیده میشود. نخستین بسته بندی ساخته شده از فویل آلومینیوم در سال ۱۹۵۰ به بازار آمد و ۸ سال بعد قوطی آلومینیومی نیز طراحی و به علت داشتن مزایایی از قبیل حمل و نقل آسان و مقاومت در برابر تغییرات شیمیایی به سرعت رواج یافت.
در اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی شیشه برای مصارف گران قیمت و در دهه ۱۹۹۰ به دلیل قابلیت بازیافت مورد توجه بیشتری یافت و بسته بندی های کاغذی در دهه ۱۹۹۰ به علت گرایش به حفظ محیط زیست نیز گسترش یافته و بهره برداری از بسته های فلزی روز به روز کمتر شد. گزارش شده است که در اروپا و آمریکا استفاده از قوطی های فلزی در مورد مواد غذایی کنسروی کاهش چشمگیری یافته است. از محصولاتی که هزینه های بسته بندی آنها ناچیز است می توان از ماشین های اداری ۴/۱%،قطعات خودکار ۵% نام برد.در خصوص کالاهایی که با ارزشند و محافظت آن از اهمیت زیادی برخوردار است هزینه بسته بندی افزایش می یابد بعنوان مثال هزینه بسته بندی مواد غذایی ۲۱%، داروها ۲۶%، لوازم آرایشی ۳۶%،گرانترین بسته بندی صابونی ۵۰% و خمیر دندان ۷۰% قیمت فروش می باشد.
تاریخ بسته بندی از برگ درختان تا کنشگری هوشمند
صنعت بسته بندی صنعتی است که از زمان باستان و روزهای آغازین زندگی بشر رواج داشته است. بسته بندی در اشکال گوناگون برای نگهداری، جابجایی و ذخیره سازی کالاهای مورد استفاده انسان ها، کاربرد داشته است. انسان های اولیه با استفاده از موادخام در طبیعت و متناسب با نیازهایشان در شکار و ذخیره سازی برای زنده ماندن به بسته بندی روی آوردند. با پیشرفت تکنولوژی و پیشرفت مواد و فرآیند تولید بسته ها، صنعت بسته بندی تکامل یافته که روند آن از نظر گذرانده می شود.
تاریخچه مدونی که نشان دهد بسته بندی از چه زمانی مورد استفاده قرار گرفته و یا اختراع شده است در دست نیست . اغلب مورخان هم عقیده اند که از زمانی که انسان های اولیه شکار و چادرنشینی و با هم بودن را تجربه کردند، به فکر بسته بندی نیز افتاده اند. خانه به دوشی و تغییر مکان، این انسان ها را وادار کرد که برای جابجایی وسایل و غذا و سایر چیزهای باارزش خود، تمهیداتی فراهم آورند. روی این موضوع که بسته بندی های اولیه از چه موادی ساخته شده اند، تفکر و تعمق زیادی صورت گرفته است. به هر حال موادی را که پایه بوده اند و کاربرد آنها بسیار محتمل بوده را می توان برشمرد:
مواد احتمالی مورد استفاده در بسته بندی های اولیه
برگ ها : گمان می رود که برگ های پهن درختان و گیاهان در ساخت بسته بندی های اولیه کاربرد داشته اند.
خشکبار و کدو : اطلاعات موثقی وجود دارد که در تمدن های اولیه همرسته خشکبار و هم کدو برای نگهداری و جابجایی کالاها مورد استفاده بوده است.
پوست حیوانات : چادرنشینان اعتقاد داشتند وقتی حیوانی کشته می شود کلیه اجزا آن باید استفاده شود. محرز است که از پوست دباغی شده به عنوان ظرف برای جابجایی محصولات، مواد غذایی و سایر کالاها استفاده می کردند.
چوب : تکه های چوب یا تنه درختی را سوراخ می کردند و با استفاده از برگ درختان و پوست حیوانات ظروفی برای نگهداری فرآورده های خود می ساختند.
همه این اظهارنظرها فرضیه هایی است تا اولین بسته بندی مورد استفاده انسانهای اولیه را بتوان به تصویرکشید. سا لها بعد که شکار و به هم پیوستن (چادرنشینی) رواج پیدا کرد، ساخت ظروف متناسب با نیاز بسیار اهمیت یافت. وقتی بشر رام کردن حیوانات و کشاورزی را آغاز نمود، دهکد هها نیز پدیدار شدند. با پیدایش دهکده ها، نیاز به ظروف برای ذخیره بیشتر و نقل مکان گرو ههای بزرگتر افزایش یافت.
پیشرفت بسته بندی با توسعه دهکده ها
افزایش دهکده ها، پیشرفت هایی برای زندگی بهتر به ارمغان آورد. به همین منوال تکنولوژی بسته بندی نیز به پیشرفت هایی نایل آمد. مواد مختلف گوناگونی در بسته بندی برای تولید، حمل و نقل و ذخیره سازی کالاها و فرآورده ها، مورد استفاده قرارگرفت. کاربرد مواد بسته بندی بسته به موقعیت جغرافیایی دهکده ها متفاوت بود. در ادامه فهرستی از فرآوری بسته بندی دهکده های اولیه از نظر گذرانده می شود.
۱- کیسه ها و زنبیل های بافته شده از الیاف انواع گیاهان بسته به موقیت دهکده ها.
۲- صندوق ها و جعبه های چوبی برای نگهداری و حمل و نقل کالاها.
۳- شکل دادن به گل رس و ساختن انواع ظروف گلی و سفالی برای نگهداری کالاهای خشک وتر.
استفاده وسیع از پوست حیوانات از جمله برای بسته بندی. این مواد و روش ها، صنعت بسته بندی را پیشرفت داده و زندگی مردم آن زمان را بهبود بخشید. با این پیشرفت ها بشر توانست محصولات و غذا برای زمستان تهیه نماید و آنها را از گزند حیوانات و حشرات مصون بدارد. همچنین حمل و نقل آسان تر شد و دهکده ها نیز گسترش یافت. صدها سال بعد شکل گیری شهرها و تجارت به پیشرفت گسترده تر تکنولوژی صنعت بسته بندی کمک کرد.
پیدایش شهرها
پیدایش شهرها و تجارت سبب تغییراتی در مبادله کالا و نوآوری گردید. تدارکات و تجارت در مناطقی که تا آن زمان محروم ودند، فراهم آمد. مبادله کالا سبب افزایش کیفیت زندگی و بالطبع افزایش کیفیت مواد بسته بندی گردید. کشف فولاد و فلزات تحول بزرگی درزندگی انسان بوجود آورد و انواع ظروف فولادی و مسی و فلزی ظروف رایج آن دوران گردید. شیشه سازی و دمیدن در شیشه، یکی از فرآورده های ویژه ای بود که کمک شایانی به پیشرفت کیفیت زندگی و ارتقای صنعت بسته بندی گردید. دمیدن در شیشه، صنعتگران را قادر ساخت تا شیشه را در طیف وسیعی از اشکال قالب گیری نمایند. انواع گوناگونی از ظروف برای حمل و نقل و نگهداری تولید شد. ظروف شیش های اغلب ضخیم و بادوام و سنگین بودند که به خاطر ویژگی و سودمندی آن ها به سایر ظروف ترجیح داده می شدند.
در همین دوران بود که بشکه های چوبی پا به عرصه وجود گذاشتند. بسیاری اعتقاد دارند که تکنیک ساخت و شکل دهی و دمیدگی بشکه ها از کشتی سازی اقتباس شده است. صنعتگران از بخار برای حرارت دادن و خم کردن چوب استفاده می کردند. بدینوسیله با قالب گیری تخته ها و حرارت دادن و آهسته خم کردن آن ها شکل و فرم مناسب را بدست می آوردند.
از زمانی که روش ساخت بشکه ها ارتقا یافت یکی از روش های موثر و غالب بسته بندی حجیم در آن زمان گردید. بعد از سقوط روم، اختراع و نوآوری دراروپا از حرکت باز ایستاد. بسیاری از تکنولوژی های نو پیشرفته از سایر فرهنگ ها از گوشه و کنار جهان پدیدار شد. در این هنگام چین ساخت کاغذ را پایه ریزی کرد. با اختراع و تولید کاغذ، ماده باارزش و تعارف برای صنعت بسته بندی برای قرنها گردید.
بسته بندی های نوین :
انقلاب صنعتی
انقلاب صنعتی زندگی همه افراد را دگرگون ساخت. با آغاز تولیدات صنعتی با ماشین به جای کارهای دستی، بسیاری از روستانشینان به شهر روی آوردند تا شغل ثابتی به دست آورند و درآمد خود را افزایش دهند. دگرگونی در سطح تولید و افزایش درآمدی که به هدر می رفت، تولیدکنندگان را تشویق کرد تا تولید بسته بندی بادوام، قابل اعتماد و موثر را توسعه دهند. جهش افزایش تولیدات صنعتی، تقاضا برای مواردزیر، به شدت افزایش یافت:
۱- جعبه برای انبارکردن و حمل و نقل.
۲- انواع گونی و کیسه.
۳- روش های بسته بندی مواد غذایی.
۴- مواد اولیه بسته بندی.
۵- ایده های جاسازی بسته ها در انبار.
با مهاجرت به شهرها و تمرکز در نزدیکی کارخانه ها و مراکز تولید، از شکل بسته بندی های حجیم کاسته شد و متقابلا تقاضا برای بسته بندی های کوچکتر و منفرد افزایش یافت. کارخانه داران و تولیدکنندگان به انبارهای وسیع و جعبه نیاز داشتند ولی مصرف کنندگان به دنبال بسته بندی های کوچکتر بودند. این تقاضاها فصل جدیدی در صنعت بسته بندی بوجود آورد.
بسته بندی حجیم کالا از صدها سال قبل مطرح و مدنظر بوده ولی بسته بندی انفرادی و کوچک چیز جدیدی بود. در این دوران انواع روش های ساخت کاغذ برای برآورده کردن اینگونه تقاضاها به کار گرفته شد. سرانجام اغلب بسته بندی های مواد غذایی، کیسه ها، بسته بندی های اولیه و بسته بندی در انبار با پایه کاغذی توسعه یافتند. در همین حال استثناهای زیادی هم وجود داشت. بطری ها و آوندهای شیشه ای جایگاه ویژه ای در روش بسته بندی های انفرادی داشته اند. در این زمان بسیاری از شرکت ها روش چاپ علامت تجاری و برند خود را روی بسته بندی ها توسعه دادند. این روش به استفاده کننده کمک کرد تا سازنده را بهتر بشناسند.
تا قبل از سال ۱۹۰۰ میلادی پیشرفت چشمگیری در صنعت بسته بندی حاصل نشد تا اینکه پلاستیک به صنعت چاپ راه پیدا کرد.
تا قبل از سال ۱۹۰۰ میلادی پیشرفت چشمگیری در صنعت بسته بندی حاصل نشد تا اینکه پلاستیک به صنعت چاپ راه پیدا کرد.
فرآورده های پلاستیکی صنعت بسته بندی را دگرگون کرد و برای سالها بسته بندی انعطاف پذیر را بر سایر بسته بندی ها چیره نمود. در سال۱۹۶۰ پلی اتیلن وارد بازار شد و به سرعت به عنوان محصول بسته بندی به سایر مواد ترجیح داده شد.
از زمان توسعه مواد پلاستیکی، دگرگونی شگرفی در صنعت بسته بندی بوجود آمد. با ورود انواع مواد پلاستیکی، تغییرات وسیعی در صنعت بسته بندی پدیدار شد. مواد پلاستیکی کیفیت زندگی مردم سراسر دنیا را تغییر داد و پیشرفت در صنعت بسته بندی را به ارمغان آورد. مواد پلاستیکی، کارخانه داران و تولیدکنندگان را قادر ساخت تا با نگهداری بهتر فرآورده های صنعتی، در بسط زندگی مردم تاثیر نمایند.
فشار محیط زیستی
جهش تولید مواد پلاستیکی و کاربرد آن در بسته بندی، افزایش تقاضا برای بسته بندی سازگار با محیط زیست را در پی داشت. در حال حاضر بسیاری از مواد مصرفی در صنعت بسته بندی از نوع بازیافتی هستند. در سالیان اخیر تلاش های زیادی در زمینه توسعه روش های تولید بسته بندی سازگار با محیط زیست به عمل آمده است. بسیاری از روش های جاری به حد کافی اقتصادی نیستند تا به طور معمول به بازار راه یابند. در این روزها کارخانه داران وتولیدکنندگان با انتقال مشکل به صنعت بسته بندی سعی در کاهش فشارهای محیط زیستی به خود دارند.
تاریخچه بسته بندی در ایران
کشور ایران به لحاظ موقعیت استراتژیکی که در منطقه دارد از دیر باز سابقه مراودات تجاری داشته و کالاها و محصولات خود را بصورت کاروان های حاوی پارچه ، ادویه ، مصنوعات دستی به دیگر ممالک ارسال نموده است و بسته بندی این نوع کالاها نوعا از بسته بندی های کیسه ای همانند گونی ، چوبی ، مانند صندوق های مکعب مستطیل که برای مسیرهای طولانی مناسب بوده ، تشکیل شده است.
صنعت بسته بندی در ایران کمتر از نیم قرن سابقه دارد در حالی که در اروپا این صنعت دو قرن پیش راه اندازی شده و امروزه درآمد های قابل توجهی رابرای تولید کنند گان کالاهای صنعتی و کشاورزی تامین می کند. صنعت بسته بندی در ایران با ساخت قوطی فلزی توسط شخصی بنام (درخشان) در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی آغاز و تاریخچه بسته بندی مواد غذایی را نیز با همین تاریخ مقارن می دانیم و همچنین اولین کارخانه کاغذسازی در سال ۱۳۲۸ در کهریزک احداث شد که کاغذ های باطله را برای تولید کاغذ و مقوا استفاده می نماید بعد از آن تعدادی واحد تولیدی دیگر در سایر نقاط ایران بوجود آمد . اساس صنعت کاغذ سازی در کشور بر اساس تولید خمیر و کاغذ شکل گرفت و سپس روز به روز کاملتر گردید.
در سال ۱۳۳۰ اولین قوطی فلزی جهت بسته بندی روغن نباتی جامد بوسیله دستگاههای مدرن ساخته شد و در سال ۱۳۴۴ سیستم لاک زنی توماتیک در ایران نصب و مورد بهره برداری قرار گرفت در حال حاضر صنایع داخلی قادر به ساخت لایه بیرونی کارتن ، کاغذ های مورد استفاده در جعبه و کاغذ های حفاظت شده ، لایه های پلیمری برای محصولات پاستوریزه و استرلیزه می باشد.
اولین کارخانه مدرن ایران در سال ۱۳۴۹ در هفت تپه خوزستان برای تولید کاغذهای تحریر با استفاده از تفاله نیشکر احداث شد.
متعاقب آن کارخانه چوب و کاغذ ایران ( چوکا ) با استفاده از خمیرهای وارداتی و خمیر های داخلی، کاغذهای کرافت و بسته بندی را تولید نمود
آینده بسته بندی
با ادامه پیشرفت در فناوری و فرآوری، صنعت بسته بندی نیز به رشد و نمو خود ادامه خواهد داد. ادامه این تکامل سبب تمرکز بر موارد زیر خواهد گردید:
۱- انتخاب بسته های سازگارتر بامحیط زیست.
۲- پافشاری برای افزایش کارایی بسته بندی.
۳- بروزرسانی طراحی و افزایش قابلیت علایم تجاری.
همچنین انواع تغییرات غیرقابل پیش بینی در صنعت بسته بندی در حال شکل گیری است که بستگی به پیشرفت تکنولوژی و مواد اولیه مصرفی خواهد داشت. از جمله این تغییرات می توان بسته بندی کنشگر و هوشمند را نام برد.
بسته بندی کنشگر تعریفی از بسته بندی است که مامویت دارد تا از محتوی بسته حفاظت و تعیین هویت کند. بسته بندی هوشمند به بسته بندی گفته می شود که اطلاعاتی از وضعیت بسته ارایه می دهد.
در بسته بندی کنشگر، بسته بندی کنترل خوردگی، بسته بندی کنترل رطوبت، و سایر بسته بندی های کنشگر (بسته بندی ضدمیکروبی، بسته بندی خود هواکش و هواده، بسته بندی با نشانگر رنگ، بسته بندی با نشانگر زمان دما) مجهز به رسانش هوشمند آنها را قادر به انجام این کنترل ها می سازد. همچنین سایر بسته بندی های هوشمند (بسته بندیهای پیچیده دارویی،بسته بندی های کمک رسانی)، آینده بسته بندی را نوید می دهند.
مواد غذایی، نوشیدنی ها، داروها، تجهیزات الکترونی، تجهیزات صنعتی، تجهیزات نظامی، تجهیزات پزشکی و سایر تدارکات تشخیص پزشکی در انتظار اینگونه بسته بندی می باشند. البته تقاضا برای بسته بندی هوشمند سریعتر رشد خواهد کرد چرا که هم اکنون برچسب های هوشمند و نشانگرهای زمان-دما در بسته بندی ها متداول شده است.
امتیاز بینندگان:۵ ستاره