طراحی لوگو

هر سازمان یا موسسه ای به هنگام شکل گیری، در صدد طراحی یک نشانه و آرم برای خود می باشد تا بدین وسیله بتواند هویت و شخصیت اجتماعی خود را به دیگران معرفی نماید. اصولا آرم یا نشانه مشخصه اصلی هر سازمانی بوده و حکم مهر و امضای آن را دارد.

اساسا بین لوگو و آرم و نشانه تفاوت زیادی وجود دارد و تنها وجه مشترکشان این است که هردو نشانگر خاص و منحصر بفرد، برای یک شرکت یا هر عنوان دیگری هستند. امروزه طراحی آرم یا نشانه از جمله وظایف هنرمند و طراح گرافیک می باشد.

آرم کلمه ای فرانسوی است و در قرن اخیر به جامعه ما وارد شده است. معنی این واژه در زبان فرانسه لشگر و سپاه است و بر دگمه ها و کلاه و لباس نظامیان نقوشی مشابه مفهوم امروزی آرم وجود داشته که به تدریج به این گونه نقوش هم اطلاق شده است. نشانه مناسب ترین معادل در زبان فارسی برای واژه آرم است. البته گاهی از واژه سمبل هم در این مورد استفاده می شود. از آنجا که آرم معرف شخصیت و هویت یک مجموعه، شخص، شغل و یا هر گونه فعالیت می باشد، بهتر است دارای قابلیت های بین المللی باشد. در حقیقت نشانه، آرم یا سمبل بیانگر چیزی است که در ذهن فرد، بر مفهوم و یا چیز دیگری دلالت می کند و در بسیاری از موارد چون نامی تصویری برای فرد، مکان و یا موسسه به شمار می آید.

کلمه لوگو (logo) از واژه یونانی به معنی زبان مشتق شده است و لوگو به عنوان یک نماد، علامت، تصویر نوشته و عکس نوشته است که می تواند نمایانگر یک سازمان، یک حرفه، محصول یا حتی یک همایش با یک رویداد خاص باشد. در واقع لوگو تصویر نام است. یا به عبارتی نامی تصویری است که ساده، مختصر و موثر ، موضوع را تجسم می کند. نشانه تجسمی از یک سازمان است و باید مروج هویت بصری آن باشد، هویتی که به آسانی و به سرعت قابل تشخیص باشد. نشانه نمایانگر حجم زیادی از اطلاعات است که در یک بیان بصری واحد متراکم شده است. در سالهای گذشته با تمایل به فارسی نویسی در نوشته ها از واژه نشانه به جای آن استفاده می کردند. اما با توجه به رواج علم نشانه شناسی در سالهای اخیر در محاوره و نوشته ها همان واژه آرم را به کار می برند.

در طول تاریخ از نماد، که نوعی علامت واجد هویت بصری است، به عب برای ایجاد ارتباط استفاده شده است. به نظر می رسد که انسان پیش از تار خراش دادن و ایجاد نقش بر سنگ، استخوان يا بعدها بر دیوار غارها تلاش داشته تا ان طریق به دیگران اعلان خطر یا آگهی داده و یا پیامی را به دیگران منتقل کند. در جوام قرون وسطایی بازرگانان و صنعتگران برای مشخص کردن کالاها و محصولاتشان اند و نمادهای خاصی استفاده می کردند. چاپگران أواخر سده ۱۹ میلادی بر روی تمامی جا نقش های خود نمادهایی را به صورت حرف نشانه یا امضا چاپ می کردند که معرف حرفه آنان بود.

نمادها نیز مثل شکل حروف و رنگ، می توانند واکنش های حس خاصی را در ما برانگیزد. معنی نمادها بستگی به کاربرد آنها دارد. طی دوره رکود اقتصادی امریکا کارگران دوره گرد یا در واقع پیشه ورانی که بیکار شده بودند، یک نظام ارتباطی تحلیلی و کاربردی را ابداع نمودند. آنها علایم و نشانه هایی که بر دیوار خانه ها و ساختمانها رسم کردند که مثلا گویای خطراتی بود که کارگران را تهدید می کرد. یعنی درست شبیه به روشی که انسان غارنشین از تصاویر خطی استفاده می کرد.

به هر روی عوامل زیادی اعم از اختراعات متعدد و تکنیک های گوناگون هنری و صنعتی در پیشرفت لوگو دخیل بوده اند. به عنوان مثال: مهر استوانه ای، سکه، ظهور و سپس پیشرفت صنعت چاپ، حتی ترکیب زبانی و نژادی هنرمندان و آشنایان با لوگو و ……. همانند انقلاب صنعتی که غرب را از جامعه ای کشاورزی، به سمت جامعه ای صنعتی در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی سوق داد. فوتوگرافی و لیتوگرافی نیز صنعت تبلیغات را با پیوند دادن تایپوگرافی و عکاسی باهم، متحول ساختند. همزمان، تایپوگرافی نیز خود تحت تاثیر انقلابی قرار گرفت که سیما و چهره آن را به کلی دگرگون ساخت. چنان که در کتاب ها، دیگر از فونت های از پیش ساخته قدیمی استفاده نمی کردند و فونت های سیاه و تزیینی به طور گسترده ای مورد استفاده قرار گرفتند.

انواع آرم از نظر موضوع : از نظر موضوعی نشانه ها با آرم ها را می توان به گروه هایی مانند نشانه های تجاری و بازرگانی، نشانه های فرهنگی، نشانه های سیاسی و… تقسیم کرد.

انواع آرم از نظر بصری : نشانه ها را از نظر بصری نیز به سه گروه نشانه های تصویری و نشانه های نوشتاری (لوگوتایپ) و نشانه های تلفیقی (تصویری و نوشتاری) تقسیم می کنند.

نشانه های نوشتاری به آن دسته از نشانه ها گفته می شود که عناصر اصلی تشکیل دهنده آن فقط از حروف، کلمات و یا اعداد باشند. در واقع این عناصر جایگزین مناسبی برای تصویر شده اند.

 نشانه های نوشتاری: نشانه های نوشتاری، خود قابل تقسیم به دو گروه اند:

١. نشانه هایی که حاوی یک یا چند حرف اند که معمولا با حرف اول نام موضوع یا مؤسسه طراحی شده اند و به آنها مونوگرام می گویند.

 ۲. نشانه هایی که طراحی نام کامل موسسه با موضوع است که به آنها لوگو تایپ می گویند.

 گاهی هم در مواقعی که نام موضوع یا موسسه طولانی است، حرف اول کلماتی که عنوان را ساخته اند، به دنبال یکدیگر می آیند، مانند «یونسکو (UNESCO)» که علامت اختصاری « سازمان تربیتی و علمی و فرهنگی ملل متحد» است و در ایران که «هما» از حروف اول کلمات عبارت « هواپیمایی ملی ایران» گرفته شده است و به جای آن به کار می رود.

نشانه های تصویری : یا تصویر نشانه، نوعی نماد بصری است که اطلاعات را به صورت تصویری ارایه داده و بدون استفاده از کلمات ما را به چیزی متوجه ساخته، هشدار داده و یا جهت دهد. به عبارتی «تصویر نشانه «نوعی نماد گرافیکی است که داستانی را به شیوه ای بسیار ساده و همه فهم و فارغ از محدودیت های زبانی روایت می کند. برداشتی از نمادهای طبیعی، تصاویری از اشیا مختلف، گیاهان، حیوانات و انسان که به شکلی زیبا و گویا، ساده شده اند. در عمل ثابت شده است نشانه های تصویری ارزش زیادی برای عموم مردم دارند، به افراد امکان می دهند تا اطلاعات را خیلی سریع دریافت کنند. دیگر آن که، مشکل تفاوت بین زبانهای مختلف را برای مسافرینی که در کشورهای خارجی سفر می کنند، رفع می کنند. از نشانه های تصویری استفاده های مختلفی می شود، از جمله در تبلیغات، آگهی ها، دستورالعملها، علائم هشداردهنده، اعلان خطر. تصویر نشانه ها می توانند نمادی تجریدی از تصویر یک شی، یک نقش و غیره باشند.

در پیکتوگرام بیشتر به كل موضوع توجه شده و جزئیات تا حد امکان حذف می شوند. به عبارتی با حذف یک بخش یا بخش هایی از تصویر طبیعی و یا تغییراتی در شکل اصلی و ساده تر کردن شکل به فرم های هندسی مثل دایره، مربع و… (منوط به این که از فرم اصلی دور نشده باشند می توان به یک شکل بسیار ساده رسید که به بهترین و سریع ترین وجه مفهوم را منتقل می کند.

این نشانه الزاما یک تصویر نیست، ممکن است با ساده کردن چند فرم و نهایتا ترکیب مجدد تصاویر ساده شده به یک شکل مرکب دست یافت. مثلا برای بیان مفهوم «محل اشیای گمشده » می توان با استفاده از چند شی و یک علامت سوال این محل را نشان داد.

امروزه این نوع نمادها را که به منظور تسهیل در امر ارتباط به کار می روند، می توان در همه جا دید. علائم و نشانه هایی مثل نشانه اطلاعات فرودگاه، مترو، ترمینالهای بیمارستان ها، پارک، باغ وحش، تلفن عمومی، ایستگاه راه آهن، و رستوران، ساختمانهای عمومی و غیره و یا تصویر بعضی از تابلوهای راهنمایی و رانندگی مثل: محل عبور بچه ها ورود کامیون ممنوع، محل ریزش کوه، جاده لغزنده است و خلاصه هر جا که ضروری است اطلاعاتی را سریع و صریح به اطلاع عموم مردم برسانند. به عبارتی آنها یک زبان بین المللی بصری هستند که بدون استفاده از کلمات و جملات، اطلاعات مورد نیاز مان را در اختیارمان می گذارند.

دسته ای از این آرم ها فیگوراتیو هستند مانند: سنجاب، مرد یا اسب. دستهای دیگر تصاویر غیر فیگوراتیو هستند مانند: پیکان، مربع، دایره و غیره.

بنابراین می توان ۳ نوع آرم تصویری را در نظر گرفت:

۱. آرم تصویری دیاگرام با طرح هندسی یا خطی که با یک طرح خلاصه و موجز، مشخصه اصلی فرآورده را نشان میدهد. آرم قدیمی اداره برق فرانسه (EDF) که یک آذرخش است دقیقا از این مقوله است.

 ۲. آرم تصویری استعاری: از طریق جابه جایی معنایی و با به کار گرفتن عنصری معنادار نشان دهنده‌ی کار کرد با توانایی مارک یا کالای موردنظر است، عمل می کند. آرم کارخانه خودرو سازی پژو که در آن یک شیر، استعاره از قدرت خودرو است، در این مقوله قرار می گیرد. آرم این کارخانه از سال ۱۸۸۲ تا کنون چندین بار تغییر شکل یافته است. اما تصویر شیر به عنوان عنصر ثابت و استعارهای از قدرت در تمام آرم ها بازنمایی شده است.» (پهلوان، ۱۳۸۵ ، ۷-۳۶) در واقع، از آنجا که شناخت لوگو و ایجاد سابقه ذهنی از لوگو با صرف هزینه تبلیغ و طی مدت زمان طولانی شکل می گیرد، بهتر است در ساختن لوگوی جدید از المان های لوگوی قدیمی استفاده شود.

٣. آرم تصویری – نمادین: این نوع آرم ها بدون هیچ رابطه فطری با موضوع و یا عملکرد آنها هستند.

به عنوان مثال آرم تصویر تمساح در مارک تولید کننده ی پوشاک ورزشی (lacoste) است تصویر این تمساح طرح روی بلوز ورزشکاران شد و از آن موقع تاکنون تصویر تمساح در آرم ( lacoste) به عنوان عنصر تصویری مشخص کننده این مارک است.

نشانه های تلفیقی: این دسته از آرم ها، از تلفیق دو گونه پیام ساخته میشوند: پیام نوشتاری و پیام تصویری. به این ترتیب امکان پدید آمدن چند گونه رابطه بین این دو نوع پیام وجود دارد :

می توانند همجوار هم باشند، می توانند یکدیگر را تقویت کنند و یا موجب تثبیت یکدیگر شوند.

رابطه همجواری، بر این اصل استوار است که نوشتار و تصویر در حکم دو واحد مستقل در کنار یکدیگر قرار می گیرند. آرم یا نشانه‌ای موفق است که با کمترین عناصر بصری و ایجاد فرمی منسجم و واحد، دارای بیانی گویا، روان و ساده و زیبا باشد.

یک نشانه خوب، در واقع مصداق اصطلاح “آسان و پیچیده یا ساده اما پرنکته” است؛ به این معنا که در نظر اول بسیار راحت و آسان جلوه می کند، اما وقتی در آن دقیق شده و چگونگی کنار هم گذاشتن کلمات و صنایع و بدایع به کار رفته در آن را می بینیم، در می یابیم که بسیار پیچیده است. در واقع برای طراحی آن نکات بسیار مهمی در نظر گرفته شده است. خوشبختانه در آنچه که در هنرهای مختلف تصویری ایران به کار رفته، به منبع عظیمی از نقش ها بر می خوریم که در نهایت استادی و مهارت طراحی شده اند. نقش های مربوط به آجر کاری ها، گچ بری ها و کاشی کاری ها، نقاشیها و حکاکی ها، قالیبافی های وسایر دستباف ها نمونه های بی نظیر هنرمندانه ای از خلاصه و ساده شدن شکل های طبیعی است که دستمایه ی گرانبهایی برای طراحی نشانه و سایر آثار گرافیک معاصر محسوب می شود. در خوشنویسی نیز نمونه های شیوهی طغری، خط کوفی بنایی، مهرهای امضاو سایر ترکیب های تصویری خوشنویسی نمونه های درخشان و هنرمندانه ای است که برای طراحی نشانه نوشته ها، می توان آنها را اساس کار خود قرار داده و از آنها بهره گرفت.