امروزه بسته بندی بیش از هر موضوع دیگری برای یک صادر کننده موفق، اهمیت دارد و اهمیت آن برای بازارهای خارجی به مراتب از بازارهای داخلی بیشتر است. به همین دلیل برای بسته بندی، اصول و قواعدی تنظیم شده که هر فروشنده به طور کلی و هر صادر کننده به طور خاص، جهت موفقیت خود بایستی به آنها توجه نماید.
به عبارتی دیگر، برای حضور در بازارهای جهانی که تعداد زیادی از تولید کنندگان، عرضه کننده کالاهای مشابهی نیز هستند، بسته بندی مناسب صادراتی، یکی از اصول اساسی برای موفقیت در امر صادرات می باشد و تولید کننده ای که به این امر توجه نداشته باشد، از دور رقابت خارج می شود.
این امر خصوصا برای راهیابی به کشورهای توسعه یافته که خانواده ها دارای قدرت خرید بالا بوده و به مرغوبیت، شکل و طرح بسته اهمیت بسیار می دهند، مهم می باشد. در این مقاله سعی شده ضمن معرفی فرهنگ بسته بندی از طریق رعایت شاخص های مهم آن و تأثیر آنها در پیشرفت بسته بندی در طی سال های اخیر و جایگاه ویژه آن پرداخته می شود.
چنان چه اگر بسته بندی یک محصول جذاب، موردپسند، دربرگیرنده مشخصات، معرف محصول و نیز مطابق با جنبه های روان شناختی خریداران باشد، به همان اندازه از جذب بازار بالایی برای فروش کالا برخوردار خواهد بود. البته ممکن است در برخی موارد، خریداران کیفیت کالا را از یاد برده و شیفته زیبایی بسته بندی محصول شوند و کالایی را انتخاب کنند که دارای پوشش و بسته بندی زیباتر باشد.
کسب بازارهای گسترده برای فروش، اطلاع دقیق از ابتکارات و کشف رقبا و فروشندگان کالاهای مشابه در جلب مشتری است. حتی اطلاع فوری و به هنگام از تغییراتی که در این زمینه روی می دهد، می تواند بسیار مفید و کارگشا باشد. درک صحیح از فعالیتهای دیگران به طراحی بسته بندی کمک می نماید تا در جو و فضای روز قرار گرفته و ضمن رعایت نکات هنری به خلق آثار جدید و قابل توجه بپردازند.
چهار عنصر زیر در بسته بندی، اصولا بر تصمیم گیری خرید مصرف کننده تأثیر می گذارند که می توان آنها را به دو گروه مجزا، عناصر بصری و اطلاعاتی، طبقه بندی نمود.
عناصر بصری شامل: تصاویر، اندازه و شکل بسته هاست که بیشتر بر تصمیم گیری تأثیر می گذارند و عناصر اطلاعاتی، مربوطه به ارائه اطلاعات و فناوری های استفاده شده در بسته بندی هاست که احتمالا از جنبه شناختی حائز اهمیت می باشند.
سال های مدیدی است که بسته بندی عنصری ضروری برای حفاظت کالاها به شمار می رود و امروزه به ویژه در بخش خرده فروشی، تقریبا تمامی کالاها به صورت بسته بندی شده عرضه می گردند. با بررسی تاریخچه بسته بندی متوجه می شوید که بسته ها تا مدت های زیادی فقط محافظ محصول، تلقی می شدند و هزینه آن نیز از هزینه محصول جداگانه برآورد می شد. ولی به تدریج، جنبه تبلیغات و اطلاع رسانی بسته ها نیز مورد اهمیت قرار گرفت.
چهار عنصر زیر در بسته بندی، اصولا بر تصمیم گیری خرید مصرف کننده تأثیر می گذارند که می توان آنها را به دو گروه مجزا، عناصر بصری و اطلاعاتی، طبقه بندی نمود. عناصر بصری شامل: تصاویر، اندازه و شکل بسته هاست که بیشتر بر تصمیم گیری تأثیر می گذارند و عناصر اطلاعاتی، مربوطه به ارائه اطلاعات و فناوری های استفاده شده در بسته بندی هاست که احتمالا از جنبه شناختی حائز اهمیت می باشند.
همراه با توسعه صنعت بسته بندی، مفهوم بازاریابی، جایگاه طرح مشتری مداری، رنگ و نقش، نوشتن حروف، تبلیغات روی بسته و دیگر عناصر بسته بندی در بازاریابی محصول و جذب مشتریان به خرید آن به شدت افزایش یافت. امروزه اهمیت بسته بندی به حدی مورد توجه قرار گرفته که حتی عده ای از محققان بازاریابی از آن به عنوان یکی دیگر از عناصر اصلی و تأثیر گذار بازاریابی یاد می کنند. به علاوه امروزه بسته بندی، دیگر چیزی جدا از محصول نیست، به طوری که هزینه آن جزو قیمت تمام شده محصول محاسبه می شود. در دنیای امروز، تمامی اجزای تشکیل دهنده بسته بندی به ویژه طراحی شکل، نام و نشانی شرکت و محصول، فرم، رنگ و نقش روی آن، مجموعا برای شرکت تولید کننده محصول ایجاد می گردد زیرا که شکل، طرح یا نقش و نام و نشانه ثابت یک بسته در اذهان مشتریان می ماند به طوری که آنان با دیدن این عناصر، تصویر هویتی ویژه ای را برای محصول خاص خود قائل می شوند.
نقش بسته بندی در توسعه صادرات
مرکز تجاری بین المللی سازمان ملل ITC ( International tradle center ) اهمیت بسته بندی را از دیدگاه های مختلف بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مورد بررسی قرار می دهد و موارد گوناگونی را | بیان می کند که در ذیل به چند مورد آن اشاره می شود:
۱) بسته بندی مناسب و مطابق استاندارد، می تواند ضایعات مواد غذایی را در محیط زیست کاهش دهد؛
۲) صنعت بسته بندی از نظر اقتصادی به خوبی آمادگی لازم را در جهت تغییر و دگرگونی به منظور کاهش مواد مصرفی در ساخت، بدون تغییر در ظرفیت و کیفیت را دارد؛
۳) کاهش قیمت فراورده از طریق کاهش آسیب های ناشی از عوامل مکانیکی، شیمیایی و میکروبیولوژی (کارشناسان بسته بندی اعلام می دارند که هزینه تمام شده محصولاتی که بدون بسته بندی توزیع و تحویل داده می شوند دو برابر محصولاتی است که تحت شرایط صحیح بسته بندی و به بازار مصرف عرضه می شوند.)؛
۴) ایجاد انگیزه یا تشویق مصرف کننده برای خرید محصول؛ ۵) القاء کردن خصوصیات خوب محصول در ذهن مصرف کننده؛
۵) القاء کردن خصوصيات خوب محصول در ذهن مصرف کننده؛
۶) بسته بندی مناسب با جلوگیری از فاسد شدن سریع و نیز نگهداری کالا، منجر به کاهش هزینه می شود؛
۷) بسته بندی علاوه بر مزیت های ذکر شده، دارای خصوصیات دیگری نیز می باشد که امروزه در کشور ما به آن توجه بیشتری شده است به عنوان مثال، استفاده از مواد به جای مانده خود بسته بندی).
در حال حاضر کشور ما نیز به آن توجه کرده و با طرح تفکیک زباله ها به فکر استفاده مجدد از آنها می باشد. در کشورهای پیشرفته حتی از تبدیل این زباله ها به مصنوعات قابل مصرف دیگر از طریق صادرات، درآمدهای ارزی چشمگیری عایدشان می شود؛
۸) در نگاه بالاتر و در سطح بین المللی، بسته بندی مناسب علاوه بر معرفی بهتر کالاهای هر کشور، منجر به افزایش تقاضا برای آن ها در سطح بازارهای فرامنطقه ای شده و منجر به بالا رفتن ارزش افزوده کالاها و درآمد ارزی آن کشور می شود؛
۹) برای حضور در بازارهای بین المللی، می توان از بسته بندی استاندارد و مطلوب برای کالاهای صادراتی استفاده کرد تا در برابر کالاهای مشابه رقبا، پیشی گرفت. البته یکی از اصول اساسی موفقیت در بخش صادرات، پرداختن به بسته بندی است، لذا نباید هیچگونه تردیدی به نقش بسته بندی در افزایش صادرات داشت و عدم توجه به این موضوع مهم، سبب از دست دادن بازارهای جهانی و از همه مهم تر، بازارهای موجود سنتی در دنیا می شود.
سرمایه گذاری در صنعت بسته بندی برای توسعه صادرات
با استفاده از ابزارهای موجود صنایع بسته بندی مواد اولیه، وسایل و تجهیزات، ایده ها و الگوها به کار گیری مدیریت فرایندی و مطالعات بازاریابی و کارکردها و قابلیت های یک بسته بندی استاندارد امروزه ما در دنیای پیشرفته صنعت بسته بندی مشاهده می کنیم که می توان محصولات بومی یک کشور را از یک قاره به قاره دیگر معرفی کرد و نتایج این معرفی علاوه بر کسب درآمد مادی، باعث معرفی سنت، فرهنگ، قابلیتهای نهفته و تبلیغات کشور صادر کننده می گردد.
پس می توان از این ابزار در شرایط وضع موجود کشور خودمان نیز با استفاده از یک ساختار از قبل تعریف شده به این هدف رسید. به ویژه کشور ما دارای محصولات خاص و منحصر به فرد می باشد که امروزه ما شاهد آن هستیم این محصولات متأسفانه بدون بسته بندی و به صورت فله ای از کشور مجوز خروج را دارند؛ اما وقتی همین محصولات با یک بسته بندی صادر می گردند کشور مقصد بنا به دلایل استانداردهای موجود، عدم پذیرش آن را اعلام می کند و یا اینکه در رقابت با محصولات کشورهای رقیب از رقابت جا می ماند و میدان رقابت به دست رقبا می افتد و معلوم است که می توان به ارز آوری این صنعت اعتماد کرد و با داشتن ۱۶ استان مرزی و با یک برنامه ریزی و مدیریت مناسب به رشد و شکوفایی آن کمک کرد. بدین منظور به عنوان نمونه در ذیل به دستاوردها و نتایجی که می توان با استفاده از یک بسته بندی مناسب برای ارزآوری رسید، اشاره نمود:
کاهش هزینه حمل و نقل
از طریق بسته بندی مناسب می توان از فضاهای خالی بهتر استفاده کرد و می توان در یک مرحله از حمل و نقل مقدار بیشتری کالا نسبت به محصول بدون بسته بندی مناسب حمل نمود.
افزایش درآمدهای ارزی کشور
یک بسته بندی مناسب برای صادرات، می تواند افزایش تقاضا را برای آن محصول بالا ببرد که این امر نه تنها در آمد ارزی ایجاد می کنند بلکه عدم خروج ارز از کشور را نیز به دنبال دارد.
جلوگیری از وابستگی کشور به صادرات تک محصولی
با استفاده از فناوری بسته بندی، می توان محصولات صنایع دستی، ذخایر خدادادی، محصولات کشاورزی داخلی، فراورده های نفتی و سایر موارد را به خارج از کشور عرضه کرد و مانع از فروش یک محصول و وابستگی داخلی به آن را از میان برداشت
ایجاد اشتغال
یکی از مهم ترین دستاوردهای صنایع بسته بندی، ایجاد اشتغال می باشد. با توجه به رشدی که صادرات غیر نفتی به خصوص در زمینه بسته بندی کالاها به وجود می آورد، منجر به رونق کار در شرکت های صادر کننده می شود. البته با توجه به سود آوری آنها، سرمایه گذاران به سمت ایجاد کارخانه ها و شرکتهای مرتبط با صنایع بسته بندی کشیده می شوند.
بسته بندی مناسب با جلوگیری از فاسد شدن سریع و نیز نگهداری کالا، منجر به کاهش هزینه می شود؛
بسته بندی علاوه بر مزیت های ذکر شده، دارای خصوصیات دیگری نیز می باشد که امروزه در کشور ما به آن توجه بیشتری شده است به عنوان مثال، استفاده از مواد به جای مانده خود بسته بندی).
ضرورت و اهمیت بسته بندی
زمانی که محصولات مشابه با نام های تجاری مختلف، از نظر کیفی به هم نزدیک می شوند، بسته، عامل مهمی در ایجاد برتری و تمایز محصول مورد نظر نسبت به محصولات مشابه، به حساب می آید. برخی از تولیدکنندگان با توجه به نقش بسیار مهم بسته ها در فروش کالاها، بسته های خود را به گونه ای طراحی می کنند که امکان استفاده مجدد بسته، پس از مصرف محصول نیز وجود داشته باشد. مثلا ظروف شکلات و بیسکویت پس از مصرف محصول، برای نگهداری اشیاء دیگر استفاده می شوند. اهمیت این امر از این جهت است که تأثیرات تبلیغی یک بسته تا مدت های زیادی در برابر دیدگان مصرف کنندگان باقی می ماند.
در واقع، زمانی که کالاهای بسته بندی شده از دسترس تولید کنندگان خارج و به میان مصرف کنندگان می روند، امکان تبلیغ محصول را از طریق شکل و ظاهر خود بر عهده می گیرند. نام یا علامت و یا تصویر روی بسته، نشانگر قدرت و میزان نفوذ بسته بندی و در نهایت نشان دهنده نفوذ شرکت سازنده و یا تولید کننده آن است. ضرب المثل معروف «بسته بندی، فروشنده خاموش است»، بیانگر ارتباط تنگاتنگ بسته بندی و فروش محصول است. در واقع، بسته بندی معرف و مبلغ شرکت سازنده محصول به مشتریان بوده و هر چه این ارتباط نزدیک تر و محکم تر باشد، استقبال مخاطبان و فروش محصول افزایش خواهد یافت.
ضعف بسته بندی باعث کاهش صادرات غیرنفتی ایران
آنچه که الآن با توجه به تحریم ها مشاهده می شود برای استقلال کشور و به دور ماندن از تحریم های موجود، بایستی از ارز آوری تک محصولی به داخل کشور خارج شد، لذا باید به توانمندی های داخلی و ذخایر ایرانی برای صادرات توجه نماییم و برای اینکه بتوانیم در بازار حاصل از محصول دانش و توانمندی خود را عرضه نماییم به ناچار باید آنرا با یک پوشش به نام بسته بندی استاندارد که دارای حداقل مشخصات باشد، استفاده کنیم زیرا رقبای ما با استفاده از ویژگی های کار کردی بسته بندی ها برای جلب رضایت مصرف کننده و مخاطبین خود تلاش و سرعت رو به رشدتری نسبت به ما دارند. پس به ناچار باید برای صادرات محصولات ایرانی به بسته بندی استاندارد بیشتر توجه نماییم.
بسته بندی مناسب باید دارای چه ویژگی هایی باشد تا بتواند زمینه رقابت موفق را فراهم کند؟
باید متذکر شد که امروزه بسته بندی فقط به منظور محافظت از کالا استفاده نمی شود، بلکه برای آن نقش های مختلف و مسئولیت های زیادی قائل هستند که می توان به مواردی چون ایجاد ارزش افزوده، ارائه اطلاعات به مشتری، جذب مشتری با داشتن جذابیت لازم، حفظ شخصیت و شأن مشتری، احترام به فرهنگ ها و ارزش های جوامع مختلف و استفاده از فرهنگی که برای مشتری لذت بخش باشد، تضمین بهداشت سلامت در قبال نوع ماده استفاده شده برای بسته بندی و غیره اشاره کرد.
بدین منظور، تولید کنندگان کشور باید به این موارد توجه کافی داشته باشند تا بتوانند محصولی را تولید و عرضه کنند که مورد قبول مشتریان قرار گیرد. البته هزینه بسته بندی آن قدر نباید بالا برود که بهای فروش محصول را نسبت به کالاها و محصولات مشابه افزایش داده و بدین ترتیب کالای ارائه شده را غیرقابل رقابت نماید.
بسته بندی و مصرف کنندگان
مطلب مهم این است که کالاهای تولیدی باید در راستای رعایت الزامات استانداردهای ویژه برای رضایت مصرف کننده حرکت کنند و تابع سلايق فردی و معیارهای عامه پسند نیستند. در جایی که حجم وسیعی از کالاهای مصرفی وجود دارند، رقابت بین تولیدات بسیار زیاد است و در چنین بازاری، کالایی مورد توجه خواهد بود که از کیفیت خوب و بسته بندی زیبا و متناسب با نظرات خریداران، برخوردار باشد و اینجاست که صنعت بسته بندی، تأثیر خود را نشان می دهد و طبق نظر بسیاری از کارشناسان بازار و تجارت جهانی، این صنعت را می توان نتیجه موفقیت واحدهای تولیدی، عنوان کرد.
در این بخش از صنعت بسته بندی، علاوه بر فیزیک زیبای محصول، به مواردی از قبیل: مقاومت بسته بندی، شکل و هندسه بسته بندی، مشخصات مواد داخل بسته بندی و غیره توجه خاصی می شود. پس باید قبول کرد که بسته بندی کالا و رضایت مصرف کننده، به عنوان دو قاعده اساسی جدانشدنی از هم، رونق و افزایش فروش کالاهای تولیدی را به همراه دارد.
بسته بندی و تولید کنندگان
در بیشتر کشورهای توسعه یافته، تولیدات کارخانجات و واحدهای تولیدی با مشخصات ویژه ای ارائه می شوند که ضمن رعایت صداقت کاری، درخواست های خریدار را نیز به همراه دارد. در کشورهای پیشرفته جهان دیده می شود که در بسته بندی محصولی مانند: خمیردندان، ضمن زیبایی پوشش خمیر دندان، گاهی اوقات در کنار محصول اصلی، یک خمیر دندان کوچکتر و یا یک نخ دندان به عنوان هدیه فروشنده به خریدار، قرار می دهند و نه تنها از کیفیت و کمیت جنس اصلی کم نمی کنند؛ بلکه در صدد دستیابی به راهی جهت جذب مشتریان بیشتر می باشند.
صنعت بسته بندی و وابستگی به خارج از کشور
آنچه که مسلم است صنعت بسته بندی ما با تلاش در بخش خصوصی در حال رشد و گذر از مراحل سنتی می باشد. این فرآیند به ما کمک خواهد کرد تا بتوانیم کالای ایرانی را بیشتر و زودتر به بازارهای جهانی معرفی کنیم. در طی دو دهه گذشته و مقایسه توانمندی های بخش خصوصی در تکامل و حرکت رو به رشد صنعت بسته بندی کشور قابل ملموس می باشد؛ اما آنچه که الآن با توجه به تحریم ها مشاهده می کنیم برای استقلال کشور و به دور ماندن از تحریم های موجود، بایستی از ارزآوری تک محصولی به داخل کشور خارج شویم، لذا باید به توانمندی های داخلی و ذخایر ایرانی برای صادرات توجه نماییم و برای اینکه بتوانیم در بازار محصول حاصل از دانش و توانمندی خود را عرضه نماییم به ناچار باید آنرا با یک پوشش به نام بسته بندی استاندارد که دارای حداقل مشخصات باشد، استفاده کنیم زیرا رقبای ما با استفاده از ویژگی های کار کردی بسته بندی ها برای جلب رضایت مصرف کننده و مخاطبین خود تلاش و سرعت رو به رشد تری نسبت به ما دارند. پس به ناچار باید برای صادرات محصولات ایرانی به بسته بندی استاندارد بیشتر توجه نماییم.
از آنجایی که در کشور ما این حرکت ها به صورت سلیقه ای و منطقه ای در حال شکل گیری است، دارای زیر ساخت های مطالعه شده نمی باشد. حرفه بسته بندی در دنیا دارای یک ساختار می باشد که اجزای آن به همدیگر پیوسته می باشند.
این ساختار تشکیل شده است از بخش هایی از قبیل: مواد اولیه، وسایل و تجهیزات، نیاز مخاطبین، مباحث اقتصادی و ظاهر بسته بندی و کارکردهایی از قبیل: حمل و نقل، جابه جایی، ذخیره سازی، توزیع، فروش، بازیافت، حفظ محیط زیست، کارکردهای طراحی و غیره.
لذا هر کدام از بخشهای نامبرده در بسته بندی هر کالا، نقش بسزایی در توسعه، رشد و روابط با رقبای خود ایجاد خواهد کرد و برای تسلط بر این ساختار و مدیریت کردن بر آن چاره ای جز مطالعه، آموزش، تحقیق و پژوهش نداریم و این خود معرف یکی از ضعف های بزرگ در کشور می باشد که در برخورد با این موضوع، فاقد رشته ای به نام صنعت بسته بندی و اجزای زیر مجموعه آن می باشیم و این خود بیانگر آنست تلاش هایی که در حال اقدام می باشد دارای یک مدیریت واحد و پیوسته نیست و نمی توان برای آن راهبردی در نظر گرفت و به این طریق، همیشه این وضع موجود تحت تنش و تغییرات می باشد و اگر ما نتوانیم این ساختار را که دارای اجزای بهم پیوسته می باشد خوب تعریف کنیم در مقام مقایسه با سایر کشورهای پیشرفته عقب خواهیم بود.
آنچه که الان در دنیا به این موضوع توجه شده است، داشتن نگاه آموزش محور می باشد؛ بسته بندی یک حرفه یا رشته میان رشته ای می باشد پس نه تنها آن را نباید یک صنعت در نظر گرفت بلکه باید آن را به عنوان یک ابر صنعت معرفی نمود که با به کارگیری چند صنعت از رشته های مختلف می تواند به یک صنعت جدید برسد که ما امروزه آن را در دنیا به عنوان صنایع بسته بندی می شناسیم و این صنعت از ابتدای فرآیند تولید کالا تا زمان پایان آن که به دست مصرف کننده می رسد، تأثیر گذار بوده و طراحان خواسته و یا ناخواسته نقش آنرا باید در فرآیند تولید قبول کنند و به نوعی می توان گفت این صنعت یک حلقه مفقوده در تولید کالا محسوب می شود و از جمله دلایل اصلی توجه نکردن به این صنعت بزرگ، نگاه هزینه بر بودن آن می باشد، در صورتی که به این صنعت باید با نگاه سرمایه گذاری و بازگشت سرمایه ها توجه نمود.
آنچه که الآن با توجه به تحریم ها مشاهده می کنیم برای استقلال کشور و به دور ماندن از تحریم های موجود، بایستی از ارزآوری تک محصولی به داخل کشور خارج شویم، لذا باید به توانمندی های داخلی و ذخایر ایرانی برای صادرات توجه نماییم و برای اینکه بتوانیم در بازار محصول حاصل از دانش و توانمندی خود را عرضه نماییم به ناچار باید آنرا با یک پوشش به نام بسته بندی استاندارد که دارای حداقل مشخصات باشد، استفاده کنیم زیرا رقبای ما با استفاده از ویژگی های کار کردی بسته بندی ها برای جلب رضایت مصرف کننده و مخاطبین خود تلاش و سرعت رو به رشد تری نسبت به ما دارند. پس به ناچار باید برای صادرات محصولات ایرانی به بسته بندی استاندارد بیشتر توجه نماییم.
ارتباط بسته بندی با کالا
سازمان های پژوهشی بسته بندی دنیا، بسته بندی را به عنوان حصار محصول تلقی می کنند. این حصار قادر است تا مطلوبیت های زیر را تأمین نماید:
ظرف می تواند از کالا محافظت و نگهداری کند، با خریدار ارتباط برقرار نماید، اطلاعات لازم را به مشتری منتقل کند، کالا را نمایش داده و سودمندی آن را نشان دهد.
به عبارت دیگر، بسته یک فن و مجموعه ای هماهنگ از مواد، انرژی، ارزش و تفکر است که ساختاری محافظت کننده و نیز اطلاع رسانی برای کالا به وجود می آورد. اگر ساختار حفاظتی کالا، ضعیف باشد، کالا اسیب خواهد دید و احتمال دارد که نه تنها از نظر شکل ظاهری، بلکه از نظر ترکیبات، دچار تغییر و آسیب پذیری شود. اگر ساختار اطلاعاتی بسته بندی کالا، مناسب نباشد، نمی توان به جذب مشتریان، میزان فروش بالا و افزایش سهم در بازار اطمینان داشت. از این رو، پیش از اینکه بسته ای طراحی، ساخته و دارای طرح و نقش شود، انجام نوعی مطالعه و پژوهش در بازاریابی به نام تحقیقات و پژوهش بسته بندی ضروری است.
نقش تحقیقات و پژوهش در بسته بندی
اگر ساختار حفاظتی کالا ضعیف باشد، کالا آسیب خواهد دید و احتمال دارد که نه تنها از نظر شکل ظاهر بلکه از لحاظ تركيبات، دچار تغییر و آسیب پذیری شود. اگر اطلاع رسانی بسته بندی کالا مناسب نباشد، نمی توان به میزان فروش بالا و افزایش سهم در بازار اطمینان داشت. بدین منظور در تحقیقات بسته بندی، به پرسش های متعددی باید پاسخ داد از جمله:
- نوع محصول و شرایط مورد نیاز نگهداری آن چیست؟
- بسته بندی برای مصرف چه کسانی است؟ خانوار یا غیر خانوار؟ زن یا مرد؟ کودک، جوان، بزرگسال یا سالمندان؟ مصرف کننده نهایی یا واسطه؟ اقشار کم درآمد یا پر در آمد؟
- نیازها، سلیقه ها و خواسته های به کار گیرنده بسته چه چیزهایی هستند؟
- بسته قرار است به کجاها حمل ونقل شود؟
- حجم یا مقدار مناسب محصول برای بسته بندی چقدر است؟
- اگر محصول سنگین است، آیا بسته نیاز به نصب دسته، دستگیره، چرخ یا غیره دارد؟
- آب و هوای مسیر شبکه توزیع چگونه است؟ – استانداردهای کیفیت مورد نیاز در مواد اولیه بسته در بازار هدف کدام است؟
- چه کاربردهای دیگری می توان برای بسته پس از مصرف نهایی متصور شد؟
- توان اقتصادی تولید کننده در ساخت بسته، چقدر است؟
- بسته محصولات رقبا چه شکلی است و چه ویژگی هایی دارد؟
- اطلاعات مورد نیاز برای درج روی بسته کدامند؟
- آیا بسته جنبه کاربرد اصلی یا فرعی دارد؟ (بسته محافظ محصول، بسته محافظ بسته اول، بسته مخصوص حمل ونقل)
- رنگ های گویای محصول کدام است؟
- رنگ های مناسب و مورد علاقه مخاطب بسته چه چیزی است؟
- رنگ های برانگیزاننده و ترغیب کننده مشتری کدامند؟
- در حیطه عملکردی تحقیقات بسته بندی باید به قابلیت مقایسه، شاخص های اقتصادی و محدودیت روش های تحقیق توجه کرد.
مقایسه بسته بندی ایران و کشورهای منطقه
آنچه که از شرایط وضع موجود در کشور ما ملاحظه می کنیم برای خروج از صادرات تک محصولی نفت بایستی نگاه ما به کالاهای دیگر کشورمان باشد تا بتوانیم جایگزین نفت قرار دهیم. پس برای جایگزین کردن اقلام غیر نفتی در نگاه اول برای صادرات باید به پوشش آن کالا توجه نمود و آنچه که آمار و ارقام به ما نشان می دهد از شرایط خوبی برای صادرات کالا برخوردار نمی باشیم هر چند که طی سال های گذشته تلاش های زیادی صورت گرفته و یا اینکه در دست اقدام می باشد.
پس این شاخص خود معرف آن می باشد که در مقایسه با کشورهای منطقه نظیر: چین، ترکیه، هندوستان و غیره از شرایط بسته بندی مطلوبی برای صدور کالا به بازارهای هدف نمی باشیم. این صنعت با توجه به قدمت طولانی در کشور بنا به استناد منابع (کتاب سفرنامه ناصر خسرو) در صادرات اقلام به کشور مصر بجای مانده)؛ اما دارای رشد و نمو مطلوبی نبوده و حتی در مقایسه با کشورهایی که بعد از ما شروع نموده اند عقب مانده ایم.
پایین بودن جایگاه ایران در صنعت بسته بندی و نبود چشم انداز روشنی از رشد این صنعت می تواند از دو بعد زیر تبعات منفی برای اقتصاد کشور به دنبال داشته باشد:
- الف- صنعت بسته بندی به عنوان توانمندساز بخش های اقتصادی عمل می کند؛
- ب- صنعت بسته بندی، خود به عنوان یک صنعت، نقش بسیار زیادی در اشتغال و افزایش درآمد ملی دارد.
جمعیت، رشد اقتصادی کشورها و افزایش قدرت خرید مصرف کنندگان، تغییر سبک زندگی مصرف کنندگان و تمایل آنان به مصرف مواد غذایی آماده و منجمد، گرایش به زندگی راحت در میان مصرف کنندگان، تغییر ساختار سنی جمعیت، تغییر در ساختار خانواده (اشتغال همزمان والدین و نیاز آنان به مواد غذایی آماده)، سیاست های حمایتی دولت ها از صنعت بسته بندی، افزایش حساسیت مصرف کنندگان نسبت به سلامت و بهداشت مواد غذایی، افزایش نقش بسته بندی در حمل و نقل محصولات در سطح جهانی، منطقه ای و غیره اشاره کرد. این تغییر و تحولات در کشور ما نیز وجود دارد و باعث رشد روز افزون بازار بسته بندی شده است. با این وجود، رشد این صنعت در کشور ما بسیار کند است، طبیعتا در آینده این صنعت نخواهد توانست به این نیازها پاسخ دهد.
درآمد حاصل از مواد بسته بندی در سراسر جهان بین سالهای ۲۰۱۹ و ۲۰۲۲ بر اساس نوع مواد اولیه در تهیه بسته بندی ها همه ساله بیش از یک پنجم فرآورده های غذایی کشورهای جهان سوم به صورت ضایعات بر اثر فساد ناشی از عوامل گوناگون در مراحل مختلف برداشت، پس از برداشت، بسته بندی، توزیع و مصرف از بین می رود. این رقم در برخی از کشورهای جهان سوم به پنجاه درصد نیز می رسد، به طوری که شمار قابل توجهی از مردم این کشورها برای تأمین مواد غذایی مورد نیاز خود در تنگنا هستند. البته در کشورهای پیشرفته صنعتی نیز درصدی از مواد غذایی در مرحله مصرف ضایع می گردد.
با توجه به این که صنعت غذا در ایران رشد بسیار فزاینده و مطلوبی داشته است و رفته رفته خود را برای حضوری پرقدرت در بازارهای شدیدا رقابتی دنیا آماده می کند، امید است که با سربلندی شاهد حضور محصولات غذایی ایران در تمام دنیا باشیم.
موفقیت فروش و جلب نظر مشتری چقدر به بسته بندی وابسته است؟
در عرضه هر کالایی آنچه که به چشم بیننده و مخاطب در نگاه اول قابل ملاحظه است پوشش ظاهری کالا می باشد. این پوشش باید متناسب با انتخاب سه ویژگی مهم برای کالا در نظر گرفته شود. این ویژگیها عبارتند از:
- مشخصات و ویژگیهای ذاتی کالا
- نیاز و انتظارات مصرف کننده از کالا
- قابلیت ها و توانایی های وضع موجود صنایع بسته بندی
لذا این سه گروه از عوامل مهم در ایجاد و شکل دهی پوشش بسته بندی کالا نقش بسزایی خواهند داشت. با رعایت این گروه از مشخصات، می توان به عملکردها و قابلیتها یک بسته بندی مطلوب و مناسب برای مصرف کننده رسید. این قابلیت ها عبارتند از: قابلیت جابه جایی، حمل و نقل، ذخیره سازی و آماده به مصرف.
امروزه با رعایت نکات ذکر شده میزان رشد و رجوع مصرف کننده به این قبیل از بسته بندی ها در بازار رقابت در نزد نشان های تجاری معروف قابل مشاهده می باشد. استفاده از ویژگی های نامبرده حتی برای کالاهای گمنام نیز قابل بهره برداری می باشد. در عمل با استفاده از بسته بندی های مورد مطالعه قرار گرفته شده، می توان نظر مصرف کننده را در نگاه اول و در کمتر از چند ثانیه جلب نمود.
تا زمانی که کالایی وجود ندارد بسته بندی هم وجود نخواهد داشت و بسته بندی در شرایطی وجود دارد که کالا وجود داشته باشد و در کنار آن نیاز مخاطب و مصرف کننده نیز مورد توجه قرار گیرد و همین نیاز مصرف کننده خود نیز به تنهایی دارای نسبت های متفاوت می باشد زیرا هدف و انگیزه مصرف کنندگان حتی در یک منطقه کوچک نیز با هم متفاوت است و تولید کننده برای پاسخگویی به نیازهایشان ممکن است از سطوح مختلفی از بسته بندی استفاده کند.
در پاره ای از موارد ممکن است هزینه بسته بندی بر حسب توضیحات ارائه شده ۲ تا ۳ درصد قیمت تمام شده کالا را داشته باشد و در پاره ای از موارد بنا به ضرورت و اهمیت حفظ مشخصات کالا و پاسخگویی به مشتریان ویژه هزینه بسته بندی ممکن است ۶۰ الی ۶۵ درصد قیمت تمام شده محصول باشد.
نتیجه گیری
حال با درک این مطلب که بسته بندی از ابزار مهم بازاریابی در ابعاد ملی و بین المللی است و نقش بسیار کلیدی در افزایش فروش، کاهش موجودی انبار و به حداکثر رساندن سود بنگاه های تولیدی دارد، بنگاه ها برای تقویت قدرت رقابت خود در بازارهای داخلی و خارجی باید به موضوع بسته بندی توجه ویژه ای مبذول داشته و از طراحی، گرافیک، رنگ ها و مواد بسته بندی مناسب برای افزایش سهم خود در بازارهای رقابتی بهره گیرند، زیرا برای نفوذ به بازارهای رقابتی و پر تقاضا، تمام عرضه کنندگان کالاهای مشابه به ویژگی های بسته بندی شکیل توجه دارند و افرادی که در این امر دقت کافی نداشته باشند از بازار خارج خواهند شد.
از آنجایی که صنعت بسته بندی از صنایع منحصر به فردی است که نه تنها با تمام محصولات و کالاهای تولیدی ارتباط تنگاتنگ دارد؛ بلکه در زمینه صادرات و رونق اقتصادی از عوامل مهم به شمار می آید. کالاهای صادراتی و عرضه کالاهای مصرفی در داخل کشور، زمانی می تواند با رقبای مشابه خود در بازارهای خارجی رقابت کنند که حداقل از نظر شکل ظاهری از آنان کمتر نباشند.