مرکب، ورنی، چسب و مواد مصرفی در بسته بندی مواد غذایی از ملاحظات خاصی برخوردارند. شرکت مرکب سازی سان کمیکال که طیف متنوعی از انواع مرکب و وارنیش و افزودنی ها را تولید می کند، جزوه ای در باره مرکب و ورنیهای چاپ افست و ویژگیهای مرکب های قابل استفاده در بسته بندی مواد غذایی منتشر کرده که به ورنیهای UN و EB نیز پرداخته است. ویژگی هایی مثل کم بویی و مهاجرت اندک مرکب، در این جزوه به بحث گذاشته شده است. در اینجا بخش مربوط به مهاجرت مرکب، در قالب پرسش و پاسخ ارایه می شود.
چرا در چاپ بسته بندی باید به مهاجرت مرکب و ترکیبات کوتینگ توجه کرد؟
خطر مهاجرت مرکب، چسب یا ترکیبات سیال موجود در گوتینگ ها، زمانی از همیشه بیشتر است که این مواد در قسمت هایی از بسته بندی، چاپ شوند که احتمال تماس شان با محصول خوراکی زیاد است، مخصوصا اگر میان قسمت های چاپی و خود محصول هیچ الفاف یا لایه مانعی وجود نداشته باشد، احتمال مهاجرت این مواد و سرایتشان به محصول بیشتر می شود. اگر طراحی بسته بندی، روش تولید یا انبار محصول به شکلی ست که خطر مهاجرت این مواد به محصول را بیشتر کند، باید راهکارهایی را به کار بگیریم که خطر مهاجرت را به حداقل برساند.
مهاجرت چیست؟
به انتقال مرکب، چسب یا هرگونه مواد شیمیایی مصرف شده در چاپ و بسته بندی به محصول و آلوده کردن آن، مهاجرت گفته می شود، مهاجرت مواد همیشه از راه دیدن، بو کردن با خوردن محصول قابل تشخیص نیست و گاهی فقط در بررسیهای حساس و دقیق آزمایشگاهی مشخص می شود
احتمال مهاجرت مرکب چطور تشخیص داده و اندازه گیری می شود؟
واحد اندازه گیری چیست؟
بهترین روش تشخیص احتمال مهاجرت مرکب، بررسی نمونه ای توسط متخصصان در آزمایشگاه است. چون در این آزمایشگاه ها از تجهیزات طیف سنج و کروماتوگرفی حساس و با دقت بالا استفاده می شود که می توانند کوچکترین احتمال مهاجرت مرکب را هم تشخیص دهند.
اندازه گیری مقدار مهاجرت از روی بسته بندی چاپ شده، بسیار پیچیده تر از روش ساده بو کردن یا تشخیص لکه بر روی محصول است. در روش های تخصصی بررسی مهاجرت، متخصصان ، نوع ماده، مقدار و شرایطی را که در آن مواد ممکن است به محصول سرایت کنند، به دقت شناسایی می کنند. همچنین معمولا به جای استفاده از نمونه های خوراکی برای تشخیص مهاجرت مواد، از شبیه ساز های آنها استفاده می شود که کار با آنها آسانترو نتایج به دست آمده معمولا دقیق تر است.
فاکتورهای مختلفی مانند قسمت های چاپی، وزن نمونه، زمان تماس و دمای محيط و محصول، در نتیجه نهایی اثرگذار است و معمولا نتیجه به واحد در میلیون (ppm)، واحد در میلیارد (ppb) و یا میکروگرم در کیلوگرم خوراکی، اعلام می شود.
همچنین آناليز مهاجرت مرکب معمولا در شرایط ۶۰ سانتی متر مربع چاپ، یک کیلوگرم خوراکی، ۱۰ روز زمان، و دمای ۴۰ درجه سلسیوس اندازه گیری می شود. اندازه گیری و آنالیزهای مربوط به مهاجرت مرکب، به دلیل حساسیت بالای بررسی ها، ممکن است چند هفته قبل و بعد از بازه زمانی ای که مهاجرت در آن اتفاق می افتد، طول بکشد.
چه مقدار از مهاجرت قابل چشم پوشیست؟
مقدار مهاجرت قابل چشم پوشی در تمام موارد باهم یکسان نیست، بلکه به میزان سمی بودن مواد مهاجرت کرده و در برخی موارد، به میزان در دسترس بودن روش های تشخیصی و داده های مربوط به سم شناسی مواد بستگی دارد. در تمام موارد، قبل از هر چیز باید موادی که پتانسیل مهاجرت دارند. به دقت شناسایی شوند تا بتوان ریسک مهاجرت را در آنها تخمین زد.
مواد دارای مهاجرت پایین چیستند؟
مواد دارای مهاجرت پایین به گروهی از مواد اولیه مانند مرکب ، چسب، کوتینگ و غیره گفته می شود که مخصوصا برای محصولات حساس تولید می شوند. فرمولاسیون این مواد به گونه ای ست که خطر مهاجرت را در آنها به حداقل ممکن رسانده است. در بررسی های آزمایشگاهی، مطمئن می شوند که این مواد در شرایط عادی یا احتمالی، مهاجرت نکنند.
منابع احتمالی برای مواد قابل مهاجرت کدام هستند؟
- ماشین آلات و تجهیزات، آلودگی، بهداشت، ضد عفونی کننده ها
- مرکب ها و کوتینگ ها، روغن های معدنی، ذرات فوتونی بووی، رزین و روغن ها
- بسترها: کاغذ خام پوشش کاغذهای انبار
- محیط: آب و هوا، حمل و نقل، محيط انبار
آیا مواد دارای مهاجرت پایین، بدون ہو و لکه گذاری هم هستند؟
موادی که احتمال مهاجرت در آنها کم است، به شکل طبیعی هم کم بو هستند و هم امکان لکه گذاری در آنها پایین است، این مواد مخصوصا در محصولاتی که می خواهیم کوچکترین اثری از مهاجرت مواد در آنها وجود نداشته باشد، استفاده می شوند دو اصطلاح «بدون بو» و «بدون لکه گذاری»، چند سالی هست که در صنعت بسته بندی رواج پیدا کرده.
آزمایش ها و فرآیندهای متعددی هم برای بررسی مقدار این دو عامل در بسته بندی محصولات وجود دارد که تولید کنندگان و صاحبان برند را مطمئن می کند که محصول مورد نظرشان، در شرایط عادی یا احتمالی، بودار يا لكه گذار نمی شوند.
استاندارد EN۱۲۳۰- ۲:۲۰۰۱ هم به همین منظور تنظیم شده است. نکته قابل ملاحظه این است که استفاده از مواد با مهاجرت پایینه نباید ما را از تست های اطمینان برای اندازه گیری مقدار ہو یا لکه گذاری مواد بازدارد.
تست اورگانولپتیک محصول (تست بو، مزه و ظاهر محصول همچنان باید در برنامه آنالیز محصول قرار داشته باشد. همچنین اینکه مواد بی بو یا بدون لکه گذاری، الزاما دارای مهاجرت پایین نیستند.
آیا مهاجرت مواد به زمان بستگی دارد؟
بله، فاکتور زمان در مهاجرت مواد و مقدار آن موثر است. در واقع باید گفت که شدت مهاجرت مواد به نوع محصولداخل بسته بندی، دمای خود محصول، دمایی که در آن محصول بسته بندی شده و شرایط محیط انبار بستگی دارد.
چه موادی مهاجرت می کنند؟
در لیست زیر، چند نمونه از رایج ترین مواد با احتمال مهاجرت بالا آمده است. این لیست کامل نیست)
- حلال ها، شوینده ها و تمیزکننده های شیمیایی
- روغن ها و گریس
- پلاستیک کننده های موجود در مرکب و پلاستیک
- مونومرهای باقی مانده در پلاستیک ها، مرکب ها و کوتینگ ها و بقایای مرکب و کوتینگ که از واحدهای دای كات و کیورینگ باقی مانده
- ذرات سبک با وزن مولکولی پایین که از بسترها یا مواد خامی مانند چسب باقی می ماند
- عصاره های هیدروکربنی، روغن های معدنی، استرهای گیاهی موجود در مرکب های سنتی
- مواد غیرفعال باقی مانده از مرحله UV یا EB
چرا میزان مهاجرت مواد اندازه گیری می شود؟
برای اینکه مطمئن شویم که بسته بندی، مقررات و دستورالعمل های مربوط به سلامت محصول را رعایت کرده و سلامت مصرف کنندگان را به خطر نمی اندازد.
چگونه می توان از خطرات احتمالی مربوط به سلامتی در مهاجرت مواد جلوگیری کرد؟
با اطمینان از رعایت کامل دستورالعمل ها و مقررات مربوط به سلامت مواد خوراکی که در مقررات Food Contact Legislation آمده است. تولید کننده باید نتایج مهاجرت مواد را هم برای تک تک مواد اولیه به کار رفته در محصول، وهم محصول نهایی به شکل یک کل منسجم، مورد بررسی قرار دهد.
اینکار با بررسی فاکتورهای زیر امکان پذیر است :
- طراحی بسته بندی مناسب
- بررسی ترکیب مواد اولیه و اطمینان از سازگاری با یکدیگر
- بررسی مقدار مهاجرت مواد به شکل جداگانه
- استفاده از لفاف های میانی (barriers)
- آزمایش مستقیم محصول میانی یا نهایی و کنترل فرآیند (بهداشت محیط و کار)