در مورد ترتیب چاپ رنگ ها فرمول و دستورالعمل خاصی وجود ندارد اصول کار در مورد هر کار چاپی با دیگری متفاوت بوده و بیشتر در اثر تجربه و تمرین به دست می آید. معمولا وضعیت هر تصویر رنگی و انتقال آن از هر زینک بر روی کاغذ در ترتیب چاپ رنگها مؤثر است.
در کارهای رنگی ساده که روی هم خوردن رنگها با حجم زیادی از مرکب در نظر نباشد، معمولا چاپ افست به طور ساده تری انجام پذیر است و اندک مشکلاتی را در رابطه با ترتیب چاپ رنگها در برخواهد داشت. اما کارهای چاپی بیش از چهاررنگ که بخشی از آن نیز به صورت تنپلات (Solid) باشد، نیاز به برنامه ریزی دقیق برای ترتیب چاپ رنگها دارد.
در واقع تصمیم در مورد ترتیب چت رنگ ها باید در مرحله طراحی انجام شود، چاپخانه داران معمولا از فرمول خاصی که حاصل تجربه کاری خود آنها است در این خصوص استفاده می کنند، به هر حال در مورد ترتیب چاپ رنگ ها چند نکته را می توان ذکر کرد که مهم ترین آنها عبارتند از :
- محل چاپ رنگ ها روی یکدیگر wet on wet – (ماشین های به بالا)
- میزان شفافیت مركب
- میزان چسبندگی مرکب
- قابلیت جذب مركب توسط کاغذ و ویژگی های سطح کاغذ
- تأثیر رشد نقطه یا چاقی ترام (Dot gain)
- رجیستری و روی هم خوردگی رنگها
- احتمال تار شدن و دوبله چاپ شدن تصویر
- تیره شدن چاپ در اثر چاپ رنگهای تیره در چاپ رنگ اول
- کیفیت کار چاپ شده در پایان کار
بدیهی است که بهترین وضعیت همه این مسائل با هم در یک چاپ پدید نمی آید.
محل چاپ رنگها روی یکدیگر و نوع چاپ
تر – به تر یا چاپ رنگها بلافاصله بر روی یکدیگر در ماشین های دورنگ به بالا)
در کار چند رنگ معمولا زینک هایی که حجم بیشتری از تصویر را در بردارند، یعنی مرکب خور بیشتری دارند، در مراحل آخر کار چاپ می دارند. به خصوص اگر چاپ تنپلات مطرح باشد.
به این صورت که در ماشین های دورنگ، زینک حاوی تصویر بزرگتر و مقدار رنگ زیادتر در رنگ دوم و در ماشین های چهاررنگ در برج آخر چاپ می شود. مگر در موارد خاص که رنگ چهارم باعث پوشش مناطق تنپلات نشود که بهتر است تصویر بزرگ تر را در برج ۳ چاپ کرد.
مسأله چگونگی روی هم قرار گرفتن رنگ ها نیز به عنوان یک قاعده کلی از اهمیت خاصی برخوردار است. چاپ یک رنگ تیره که تصویر کوچکی را نیز در بر بگیرد و رنگ روشن تر یا سطح چاپ بیشتر روی آن قرار گیرد، معمولا كيفيت رنگ را از دست می دهد. اما اگر رنگ روشن با سطح چاپ زیاد بر روی رنگ تیره تر چاپ شود از دست دادن کیفیت رنگ، کمتر به نظر خواهد رسید.
میزان شفافیت یا ترانسپارنسی مرکب Degree of Transparency of ink
این مورد بستگی به عامل اول دارد و برای توصیف رنگ مرکب کدر (Opaque) یا شفاف (Transparent) به کار می رود. اما هیچ یک از مرکب های مصرفی در چاپ لترپرس یا افست نمی توانند صددرصد ترانسپارنت یا صد در صد اپک باشند.
اصول چاپ دورنگ برای دستیابی به رنگ سوم کاملا شناخته شده است و معمولا در چاپ کارهای رنگی با چاپ دو یا سه رنگ به دست می آید که هر کدام به درجات مختلف ترام، تقسیم شده و تعداد متنوعی رنگ را پدیدار می سازند.
درجه کدری (Opacity) یا شفافیت یک مرکب که بر روی رنگ دیگر چاپ می شود، می تواند کیفیت قابل درک و نیز روشنی رنگ سوم را تحت تأثیر قرار دهد، البته نمی توان در این مورد مثال مشخصی را مطرح کرد. به عنوان نمونه، یک رنگ زرد اپک را در نظر بگیرید که روی رنگ آبی (سایان Cayan) چاپ شده باشد، حاصل این چاپ رنگ سبز روشن نخواهد شد در حالی که اگر از همان مرکب زرد برای چاپ اول استفاده شود، رنگ سبز شفافا به دست می آید.
استفاده از مرکب زرد اپک باعث به وجود آمدن رنگ سبز چرک خواهد شد. اما اگر رنگ زرد اول و رنگ سایان بعد از آن چاپ شود، رنگ سبز شفاف به دست خواهد آمد. مرکب های زرد فعلی بیشتر شفاف هستند و مرکب سایان (آبی) و ماژنتا (قرمز) نیز به صورت شفاف عرضه می شوند، چون مرکب زرد در سالهای دور به صورت در عرضه می شده، بنابراین چاپ رنگ زرد در ابتدای کار به صورت سنت در آمده است، چون اغلب از ماشین های چاپ یک رنگ دوم بر روی رنگ اول در یک مرحله به هیچ وجه مطرح نبوده است.
با به بازار آمدن ماشین چاپ دو رنگ و چند رنگ مشکل چاپ رنگ دوم بر روی رنگ آول (رنگ زرد) که حجم زیادی از تصویر را نیز در بر می گرفت، بروز می کرد. اگر مرکب زرد در رنگ دوم چاپ میشد همان مشکلی را که در بالا ذکر شد، ایجاد می کرد. چاپ رنگ زرد در ماشین های دو رنگ با مشکل زیادی همراه نیست. چون معمولا کاغذهای چاپ افست از قدرت جذب قابل قبولی برخوردار هستند و امکان چاپ رنگ دوم را در یک دور چرخش ماشین بر روی رنگ قبلی فراهم می سازند.
چاپ کارهای رنگی با ماشین های چهاررنگ و کاغذهایی که قدرت جذب رطوبت را ندارند، نیاز به استفاده از مرکب زرد شفاف دارد که امروزه امری معمول است.
میزان چسبندگی مرکب (Ink Tack Value)
از زمان های گذشته این طور تجربه شده است که نتیجه رنگ دوم بر روی رنگ اول در صورتی قابل قبول و خوب خواهد بود که مرکب رنگ دوم از درجه چسبندگی کمتری نسبت به مرکب چاپ اول برخوردار باشد، این ترتیب برای چاپ رنگ سوم و چهارم هم صدق می کند. مرکب چاپ با درجه چسبندگی معین در بازار موجود است. اما در اغلب موارد دیده می شود که تفاوت درجه چسبندگی مرکبها نسبت به یکدیگر بسیار ناچیز است.
درجه چسبندگی مرکب در اثر عوامل مختلفی در موقع چاپ دچار تغییر می شود و کنترل آن در خلال کار چاپ همیشه کار مشکلی بوده است. هنگامی که حامل مرکب به کاغذ جذب شد، قدرت چسبندگی مرکب افزایش پیدا می کند و این مسأله می تواند در مدت زمان بسیار کوتاهی بین هر برج صورت گیرد.
افزایش درجه چسبندگی مرکب در خلال کار (فاصله زمانی چاپ رنگ اول تا دوم) احتمالا | برای اطمینان حاصل کردن از چاپ رنگ دوم (مرکب با درجه چسبندگی کمتر) بر روی رنگ اول کافی است. بنابراین هر دو مرکب در هنگام پر کردن یک نقطه چاپی دارای درجه چسبندگی یکسان خواهند بود.
به هر حال استفاده از مرکب چاپ با درجه چسبندگی معلوم، می تواند کمک خوبی برای چاپ کارهای دقیق بر روی کاغذهایی که از قدرت جذب کمتری برخوردار هستند باشد، عوامل دیگری مثل مقدار امولوسیون در ترکیب آب و مرکب نیز می تواند بر قدرت چسبندگی آن تأثیر گذارد.
قابلیت جذب مرکب توسط کاغذ و ویژگی های سطح کاغذ
بحث این که ویژگیهای سطح کاغذ چه تأثیری در چاپ رنگها دارد، شاید کمی گمراه کننده باشد، یک کاغذ نرم با سطح مات، معمولا تمام مرکب را به سرعت جذب می کند و احتمالا برای چاپ رنگ دوم حالتی را به وجود می آورد که گویی رنگ دوم نیز بر روی کاغذ سفید چاپ می شود.
در این شرایط چاپ رنگ دوم بر روی رنگ اول به صورت تر به تر Wet- On – Wet با یکنواختی خوب و بدون بروز مشکلات ناشی از تفاوت قدرت چسبندگی مرکب، امکان پذیر خواهد بود. از طرف دیگر چاپ رنگ اول می تواند باعث تغییر حالت در سطح صاف کاغذی که از قدرت جذب کمتری برخوردار است، بشود و در حقیقت یک نوع حالت لغزندگی را در آن ایجاد می کند. مگر اینکه با جذب مرکب در رنگ اول، قدرت جذب کاغذ افزایش یابد. پیشرفت در ساخت مرکب های مخصوص چاپ کاغذهای پوشش دار و گلاسه توانسته است مشکلات چاپی ناشی از سطح لغزنده کاغذ را کاهش دهد البته نباید تصور کرد که قدرت جذب کاغذهای پوشش دار همیشه پایین تر از کاغذهای بدون پوشش است.
تأثیر چاقی ترام (Dot gain)
در جایی که وجود مشکل رشد نقطه یا چاقی ترام (بزرگ شدن دانه های ترام روی کاغذ نسبت به آنچه روی زینک است) در اثر چاپ رنگهای بعدی بر روی رنگ اول باشد، می توان رنگی را که باعث درشت شدن نقاط تصویر شده است، در آخرکار چاپ کرد.
به خصوص در کارهای چهاررنگ. این اشکال در چاپ کارهای دو رنگ کمتر دیده می شود، مرکب های با قدرت چسبندگی زیاد اگر در ابتدای کار چاپ شوند تمایل کمتری به چاقی ترام نشان می دهند، تا این که در چاپ رنگ آخر مورد استفاده قرار گیرند. اما با این روش ممکن است مشکلات دیگری مثل پشت زد ان ( Set- off ) پدید آید. تأثیر چاقی ترام در چاپ رنگ قرمز (ماژنتا) بیشتر قابل رویت است.
روی هم خوردن رنگها
در بعضی از طرح ها روی هم خوردن رنگها ممکن است عاملی اساسی در چاپ کارهای دو رنگ باشد که بیشتر بستگی به قدرت حفظ ابعاد کاغذ در موقع چاپ دارد، مثلا در طرحی که یک تصویر تنپلات (Solid) با حروف معکوس به صورت خطهای سیاه وجود داشته باشد، ممکن است تغییر ابعاد کاغذ مشکلاتی را ایجاد کند. در ماشین های دو رنگ می توان در چنین موردی رنگ مشکی را اول و تصویر تنپلات را در رنگ دوم چاپ کرد. در ماشین های چهاررنگ نیز می توان همین ترتیب را حفظ کرد و یا این که این دو رنگ پشت سر هم در برج ۳ و ۴ چاپ شود. البته مورد بالا فقط به عنوان مثال عنوان شده است.
احتمال تار شدن و دوبله شدن تصویر
در چاپ کارهای چهاررنگ، رنگ مشکی معمولا اول چاپ می شود و با بحثی که قبلا شد این حالت رضایت بخش است، اما در بعضی از موارد مثل چاپ کاتالوگ رنگی، رنگ سیاه می تواند حجم زیادی از متن و حروف تایپی را در برداشته باشد. اگر کاغذ چاپ از نوع پوشش دار و با کیفیت ضعیف انتخاب شده باشد ریسک کشیده شدن کاغذ در موقع عبور از بین سیلندرها و دوبله شدن وجود دارد که در نتیجه باعث تار شدن حروف چاپی می شود. برای کارهایی که حروف و متن زیاد دارند، لازم است که رنگ مشکی در برج آخر و یا در برج سوم، چاپ شود تا کیفیت کار رضایت بخش باشد.
تیره شدن چاپ در اثر رنگهای تیره در چاپ رنگ اول
مشکل روی هم خوردن رنگها قبلا توضیح داده شد. باید گفت که این یک مسأله اجتناب ناپذیر است. در چاپ کارهای دو رنگ و چهاررنگ مرکبی که به وسیله کاغذ از برج چاپ اول بر روی لاستیک سیلندر برج های بعدی منتقل می شود، بدون تردید با مرکب آن برج برخورد کرده و اگر جریان مرکب در برج های بعدی چاپ، مرغوب نباشد تجمع مرکب بر روی سیلندرها با ریسک بیشتری همراه است، اگر رنگ تیره تر در برج اول چاپ شود احتمالا تأثیرگذاری آن بر رنگهای روشن تری که در برج های بعدی چاپ خواهند شد، بیشتر است. به هر حال در ترکیب رنگها اگر چاپ مرکب تیره تر در ابتدای کار از اهمیت خاصی برخوردار باشد، باید ریسک تجمع رنگ تیره در برج های بعدی را نادیده گرفت.
کیفیت کار چاپ شده در پایان کار
ترتیب چاپ مرکب در یک کار رنگی می تواند تأثیر بسزایی در چگونگی ظاهر شدن و کیفیت تصویر داشته باشد. به عنوان مثال اگر رنگ اول (ماژنتا)، دوم (سایان) و سوم (زرد) چاپ شود، تصویر نهایی کمی به سبزی گرایش پیدا خواهد کرد. در صورتی که ترتیب سایان (اول)، ماژنتا(دوم) و زرد (سوم) تصویر نهایی را به قرمزی متمایل می کند. البته تأثیر ترتیب ذکر شده بستگی به وضعیت کار چاپی دارد و چون درجه شفافیت مرکب های چاپ با یکدیگر متفاوت است، ممکن است تأثیر ترتیب فوق در مثال های بالا پدید نیاید. به هر حال بررسی و تجزیه و تحلیل ۹ مورد ذکر شده نشان دهنده تضادهای زیادی است ، بنابراین نمی توان یک دستورالعمل روشن و مشخص را ارائه داد. بدیهی است تمام شرایط ایده آل را نمی توان یکجا و در یک کار چاپی فراهم ساخت، عوامل دیگری که در اینجا ذکر نشده اند نیز می توانند در هر شرایط خاصی باعث پیچیدگی کار شوند. هر گونه تصمیم گیری در جهت بهبود کیفیت کار چاپی و راحتی روند چاپ میتواند در این جا قابل قبول باشد به همین دلیل است که تجربه کاری در هر کارگاهی بهترین دستورالعمل و راهنما برای آن کارگاه است.