تصویرسازی یا تصویر گری یکی از زیر شاخه های هنرهای تجسمی است، نوعی اثر تصویرسازی خلاقانه‌ی تصویری که القاکننده‌ی تجسمی یک مفهوم یا داستان با فرم بصری است. این مفهوم می تواند داستان، شعر، مقاله ای در روزنامه و کتاب و حتی تبلیغات تجاری سرگرمی ها و اشکال و فرم های روی کالاها و لباس ها باشد.
تصویرسازی چیست ؟
تصویر گری، نقاشی روایی است. راوی مجسم متن؛ تصاویر همراه یا بدون متن کاربرد دارند و می توانند دنباله دار، یا تک فریم باشند. تفاوت اصلی تصویرگری با نقاشی، هدفمند بودن آن برای کاربرد مشخص و در نظر گرفتن مخاطب و سفارش دهنده است و از این نظر تصویرسازی شبیه طراحی گرافیک است. از انواع تصویرگری می توان نقاشی های داخل کتاب های کودک و روی جلد کتاب های بزرگسال و گاه تصاویر داخلی برای متن (در ایران، تصویرگری برای متن بزرگسال کمتر رایج است)، نقاشیهای روی پوسترهای تبلیغاتی و اقلام تجاری، داستانهای مصور (کمیک استریپ) و طراحی ها و نقاشی های داخل مجلات و روزنامه ها را نام برد.
آدمی از هزاران سال پیش می دانسته که می تواند به کمک تصویر مفاهیم و پیام های بسیاری را منتقل کند. از نقشی که بر استخوان دنده گاوی از ۲۰۰ هزار سال پیش حک کرده (رفيع فر، ۱۳۸۱) تا نقاشی غارها گویای این مطلب است. داستان سرایی به صورت مکتوب با خطوط تصویری چون هیروگلیف و سپس میخی چون خط سومری و عیلامی و… آغاز شد. البته توتم ها، اساطیر و حماسه ها از دورانی بسیار دورتر وجود داشته اند. اما تصاویر آنها، همین طور تصویرسازی کتاب های مقدس و روایت های مذهبی و داستان های پیامبران و تجسم نیروهای خیر وشر عمدتا در دوران نوسنگی شکل گرفته
در ایران نیز با پیشینه‌ای تاریخی از گذشته های دور، اقوام مختلف اسناد تصویری فراو بر دیواره غارها (نظیر غار میرملاس در لرستان) (تصویر ۲۹)، تخته سنگ هایی در کوهه نقش برجسته ها، ظرفهای سفالی (تصاویر ۳۰ تا ۳۳) و فلزی، بناها، جنگ افزارها و دیگر ابزار و لوازم برجای گذاشته اند. سفالینه های سیلک (کاشان) (تصویر۳۳)، مارلیک (رودبار) و تپه حصار (دامغان)، مفرغهای لرستان و بسیاری مناطق دیگر که بر آنها نقوشی اساطیری، جانوری و اغلب به صورت قرینه بر ابزار و وسایل روزمره تا جنگ افزارها نقش بسته است، نمونه های بارزی به شمار می آیند؛ همین طور می توان در بناها و نقوش برجسته به جای مانده از دوران هخامنشی، شمایل های انسانی را در حین مراسم نوروز، پرداخت خراج و مراسمی دیگر مشاهده کرد که هر یک جلوه هایی از هنر روایتی را دربردارند. از زمان زردتشت اوستا از کتاب های مقدس ایرانیان به شمار می آمد و نوشته ها و مطالب آن را بر هزاران پوست گاو می نوشتند. در ایران برای نگارش علاوه بر پوست از الواح گلی یا سنگی هم برای ثبت وقایع استفاده می شد.
از دوران اشکانیان به نقاشی های باقی مانده بر بناها و نقش برجسته ها می توان اشاره کرد. مانی پیامبر دوران ساسانی نیز کتاب خود ارژنگ را برای پیروان خود به صورت تصویری آورد و معجزه خود را در قالب نقاشی به همراه متن در خصوص تعالیم و آیین مانوی عرضه کرد. در بین خصوصیات بارز ارژنگ می توان به هم نشینی حروف، تصاویر و نقش های تزیینی، خطوط پیرامونی تیره، رنگ آمیزی تخت و ساده، و چهره هایی با چشم هایی شبیه به چشم های اقوام آسیای میانه اشاره کرد. بعدها این عوامل در هنر تورفان واقع در چین که پیروان مانی در آنجا حضور داشتند به خوبی تأثیر گذاشت. از این دوران مورخان به کتاب هایی چون خدای نامک نیز شامل تاریخ زندگی شاهان ایرانی اشاره می کند. استاد ملک الشعرای بهار به کتابی با عنوان ارداویراف نامه اشاره می کند که حاوی وقایع دینی موضوعات اجتماعی، و موارد اخلاقی با تصاویر زیاد بوده است.
تصویر سازی در دوره اسلامی چگونه بوده است ؟
با پذیرش اسلام روند نقاشی و هنر کتاب آرایی در ایران رو به رشد گذاشت. از سویی بحث در خصوص رواج کلام خداوند و از سوی دیگر شوق و علاقه ایرانیان مسلمان به کسب علوم مختلف و ادبیات زمینه را برای رشد اینگونه از هنرها به وجود آورد. از این رو، غالب آثاری که در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران که به عنوان اسناد و گواه معتبر به شمار می آیند مربوط به دوران پس از اسلام است.
از خصوصیات بارز نگارگری ایرانی بعد از اسلام پیوستگی و پیوند آن با ادبیات است؛ تا بدان حد که همواره این دو در هنر کتاب آرایی ایرانیان به صورت اجزائى جدایی ناپذیر از هم در آمدند. نگارگران واژگان و ابیات سخنوران و شاعران را در قالب خط، رنگ فرهنگ و ادب ایرانی صور خيال در شعر و نگارگری ایرانی همدیگر را به خوبی پوشش داده اند. چنان که توصیفاتی نظیر قد سرو، شب لاجوردی، خورشید زرین، روی ماه و غیره که موجب پیدایش عناصر تصویری معادل توسط هنرمندان نگارگر گردید. بدین ترتیب نگارگران به مرور تصاویری قراردادی بر پایه ی ادبیات جمع آوری نمودند که تا امروز در این هنر چون اصولی محکم و استوار برجای مانده و هنرمندان نگارگر خود را ملزم به انجام آن می دانند. در واقع بین هنر نگارگری با ادبیات و رشد سخنوری و شعرسرایی پیوندی غنی و محکم به وجود آمد و با ادبیات نگارگری نیز رشد یافت و شکوفا گردید. از همین روی زمانی که ادبیات کلاسیک ایرانی با فراز و نشیب مواجه می شد نیز نزول سیر تصویری در نگارگری را به خوبی می توان دید.
قرن اول هجری
اسلام رایج ترین دین و عربی زبان رایج ایران و کشورهای همسایه به شمار می آمد. در قرن دوم هجری زبان فارسی دری پا به عرصه ی وجود گذاشت. رودکی پدر ادبیات کلاسیک ایران، در اواخر قرن سوم هجری، ادبیات را به اوج رساند.از آن زمان به بعد ادبیات ایران حرکتی شتابان و رو به رشد را آغاز کرد در هر عصر ادیب و نابغه ای در عرصه ادبیات ایران ظاهر شد. در اواخر قرن چهارم هجری حکیم فردوسی اثر جاودانه خود شاهنامه، را سرایید و منظومه های وامق و عذرا را عنصری، ورقه و گلشاه را عیوقی، ویس و رامین را گرگانی به ادبیات غنی ایران افزودند. حکیم نظامی گنجوی اثر جاویدان خود، خمسه نظامی، را پدید آورد که در ادبیات آن عصر تحولی عظیم پدید آورد. سعدی در قرن هفتم هجري آثار جاودانه خود بوستان و گلستان را نه تنها به ایرانیان بلکه به جهانیان عرضه کرد.
در قرن هشتم هجری نیز شعرایی چون امیر خسرو دهلوی، خواجوی کرمانی و غزل سرایانی نظیر حافظ و خجندی ظهور کردند. قرن نهم هجری نیز عصر جامی سخنور بود که توانست انواع سخنوری گذشته را با هم بیامیزد.
ادبیات در قالب کتاب هایی نظیر شعر، حماسه، علوم پزشکی، گیاه شناسی، فقه و رساله های گوناگون به طرزی شگفت انگیز در این اعصار شکوفا شد که بیشتر این آثار نیز با تصاویر نگارگران، خط خطاطان، تذهیب و جدول کشی مذهب کاران و تجليد جلدسازان زینت یافته بود. ضرورت وجود یک دستی و وحدت و یگانگی در تمام عناصر تزیینی کتاب موجب شد که بسیاری از نگارگران خود خطاط، مذهب کار و نگارگرهم باشند. به تدریج که نگارگری از ادبیات دور شد و ارتباط بین آنها نیز کم اهمیت گردید، لطافت، ظرافت و حکمت نیز در آثار متأخرتر کم تر شد. به طور کلی می توان تحول تاریخی هنر نگارگری را به صورت زیر بررسی کرد:
مکتب بغداد: مکتب بین المللی عباسی با مکتب بغداد، که اولین مکتب نگارگری جهان اسلام است و به سده های اولیه هجری و دوران خلافت عباسیان مربوط می شود.در همین زمان در ایران آل بویه نیز حکومت دارد.( ۱۳۳- ۶۵۶ه.ق.) در این دوره با توجه به محدودیت های تصویری ایجاد شده بسیاری از هنرمندان به دربار خلفای عباسی رفتند و آثاری در کشورهای عراق، عربستان و سوریه کنونی به وجود آوردند. خط کتابت، عربی بود و در آثار این دوره تأثیرپذیری از هنر بیزانسی و ساسانی و مانویان آشکار است. زمینه نقاشیها یا بدون رنگ است یا از رنگ بسیار کمی بهره برده است. در بیشتر موارد، خطوط محیطی دور تصاویر به رنگ سیاه و رنگ آمیزی ها به صورت تخت و یک دست صورت گرفته است. از کتاب هایی که در این دوره به تصویر کشیده شده اند می توان به مقامات حریری، کلیله و دمنه، عجایب المخلوقات قزوینی، الترياق، کتاب داروشناسی ديسقوريدوس و کتاب فی معرفت الخيال الهندسيه اشاره کرد. از تصویرگران و نقاشان معروف این دوره می توان از ابو نصر نقاش، ابوبکر محمد بن حسن نقاش و عبدالله بن فضل نام برد.
مكتب سلجوقی : مكتبی است که در دوران حکومت سلجوقیان (۵۹۰-۴۲۹… ق.) رایج بوده است. در دوره سلجوقی کتاب ها برای نخستین بار به خط فارسی در می آیند. در این مکتب می توان خصوصیات هنر بیزانس را که به خوبی با هنر مانوی تلفيق شده مشاهده کرد. چین و چروک لباس ها بیشتر میشود. خطوط مشکی قلم گیری کناره تصاویر لطافت و ظرافت بیشتری می یابد و اندام ها در مقایسه باهنر مكتب عباسی، قدری کشیده تر تصویر می شوند. لباس افراد و شخصیتهای نقاشی نیز با نقش مایه های گیاهی نظیر اسلیمی ها تزیین شده اند. حضور رنگ قرمز و نارنجی در نقاشی های این دوره به قدری زیاد می شود که به صورت یکی از خصایص هنر کتاب آرایی این عیدی در می آید. استفاده از رنگ های روحی و شفاف، رعایت ترکیب بندی به صورت انباشته و روی هم، از دیگر ویژگی های این مکتب اند. البته در این دوره کلا قالب های هنری به شدت تزیینی و دارای ویژگی هایی شبیه مشخصه های نقاشی روی سفال ها هستند. .
از کتاب های این دوره به طب جالینوس، الاغانی، خواص اشجار و مفید الخاص با تصویرسازی فخرالدین حسین بدیع نقاش و ابو تراب می توان اشاره کرد. در مکتب سلجوقی(همان گونه که از کتاب های آن دوره مشخص است توجه به علوم طب، داروشناسی و موسیقی بیش از توجه به دیگر علوم بوده است و می توان ادعا کرد که تلاش های اولیه ای در خصوص مصور کردن کتاب های علمی در آن دوره صورت گرفته است،
تنها کتاب مصور فارسی که به یقین متعلق به عهد سلجوقی است. نسخه « ورقه و گلشاه» با ۷۱ نقاشی کوچک افقی است با عناصری چون چهره ماهرو، هالهی گرد سر، بازو بند زرین، ساز و برگ ترکی و…. این نسخه قدیمی ترین اثر کاملی است که در آن می توان ریشه های پیوند شعر و نقاشی را به خوبی مشاهده کرد.
مکتب تبریز اول : که مربوط به دوران حکومت مغولان در ایران است و قرون ۷ و ۸ هق. را شامل میشود. «سلطه مغولان بر ایران نقطه عطفی در تاریخ نگارگری این سرزمین بود. در واقع حکومت ایلخانی در نتیجه مهم برای نقاشی ایران داشت: نخست ، انتقال سنت های هنر چینی به ایران که منبع تازه ای برای نقاشان شد و دیگری بنیانگذاری نوعی هنرپروری که سنت کار گروهی هنرمندان در کتابخانهی کارگاه سلطنتی را پدید آورد.» (ملکی، ۱۳۷۸، ۷۳۴) اگرچه در این دوره تاثیر هنر بیزانس هم دیده می شود.
ساماندهی عناصر در کادر افقی، تاثیرات نقاشی چینی دوره تانگ و سونگ، واقع گرایی و دقت در طراحی مضامین، استفاده از رنگ نقره ای به مقدار زیاد، نمایش توام فضای داخل و خارج (فضای هم زمانی)، استفاده از عناصر تیره تر از پس زمینه، تنوع و وسعت رنگی و تداوم در به کار بردن رنگ تخت و خطوط کناره نما از جمله ویژگی های نقاشی این مکتب اند. در این مکتب به تدریج رنگ آسمان از آبی تیره پررنگ به کم رنگ می گراید و ابرهای حلقوی و مارپیچ آبی رنگ با خطوط سفید متداول می شود. اندامها در مکتب تبریز به طرزی نامعمول بلندند و با معماری و مناظر اطراف خود تناسب ندارند و بر خلاف مكتب بغداد، در سرتاسر صفحه به دنبال هم در صف قرار گرفته اند و به صورت دسته هایی در دو یا سه سطح و بدون تقارن قرار دارند.
کتاب های جامع التواریخ و تاریخ مردم قدیم از آثار شاخص این دوره اند. از کتاب های دیگر این دوره می توان از کتاب منافع الحيوان نام برد که از مهم ترین منابع علمی- آموزشی آن مکتب به شمار می آید. موضوع این کتاب در خصوص ویژگی های گیاهان و جانوران است.
شاید بتوان گفت در این دوره احمد موسی از تأثیر گذارترین هنرمندان بر دوره های بعدی نقاشی ایرانی بوده است. او کتاب های ابوسعید نامه، معراج نامه و کلیله و دمنه به تصحيح مولانا عبدالله را نگارگری کرد. در واقع او در کلیله و دمنه نوعی نگارگری را متداول کرد که تا به امروز نیز رایج است. تصاویری با مناظره سازی و ترکیب بندی های آزاد، علم مناظر و مرایای مترقی تر و خروج بخشی از تصاویر از کادر از ویژگی های بارز این هنرمند به شمار می رود.
مکتب شیراز اول : که همزمان با مکتب تبریز اول در شیراز صورت می گرفته و مربوط به دوران حکومت آل انجو و آل مظفر طی سده ۰۸. ق. است. شیراز از حمله مغولان دور مانده بود. به همین دلیل محلی برای گرد آمدن شاعران و هنرمندان گردید و حضور شاعران بزرگی مثل حافظ نگارگری را به سمت فضای عارفانه و تغزلی سوق داد.
از مهم ترین ویژگی های این سبک تفاوت ترکیب بندی با آثار دوره های قبل، تزیین زمینه ها از جمله بناها، کمی بزرگتر بودن سر نسبت به اندازه طبیعی و ایجاد یک نوع معصومیت، دهان های کوچک، ابروهای کمانی و بینی های کشیده، رنگ های روشن و زنده، استفاده زیاد از طلا، لاجوردی بودن آسمان و آمدن ابیاتی در کنار تصویر است.
عجایب المخلوقات، اسکندر نامه، خاوران نامه و چند شاهنامه از جمله کتاب های تصویر شده توسط شمس الدين، فرهاد، عبدالحی و بابا حیدر در این دوره اند.
مكتب جلایری : با مکتب تبریز- بغداد با دوم تبریز که مربوط به حکومت آل جلایر بعد از خاندان ایلخانی است و قرن ۸ را شامل می شود. از ویژگی های این مکتب اختصاص یک صفحه کامل به نگارگری، استفاده از تعداد محدود پیکرهها، ایجاد فضای بیکران، نمایش طبیعت شاعرانه، وسعت و تنوع رنگی، ایجاد اسلوب نوین در نمایش عناصر معماری، طبیعت پردازی و رنگ پردازی است. دیوان خواجوی کرمانی از آثار مهم این مکتب و جنید بغدادی با تخلص سلطانی نیز از نگارگران برجسته آن هستند.
مکتب شیراز دوم : یا مکتب شیراز (سده ۹ه.ق.) که مربوط به حکومت دوران تیموریان در شیراز است و شامل دوران فرمانروایی اسکندر سلطان، ابراهیم سلطان و ترکمنان میشود. از آثار مهم این دوره به مونس الاحرار، خاوران نامه، شاهنامه ابراهیم سلطان، گلچین اسکندر سلطان، شاهنامه قوام الدین حسن می توان اشاره کرد.
مکتب هرات : که مکتب رسمی دوران تیموری بوده و مربوط به سلطنت شاهرخ، پسر تیمور و سلطان حسین بایقرا است و قرن ۹ هق را شامل میشود. این دوره یکی از برجسته ترین دوره های نقاشی ایرانی است. مکتب هرات را در سه مقطع می توان بررسی کرد: حاکمیت شاهرخ، عصر حاکمیت بایسنقر و عصر بهزاد.
با شکل گیری مکتب هرات عناصر چینی و بیزانس از نگارگری ایرانی حذف شده و این مکتب به غنای ناب ایرانی نزدیک گردید.
غنی شدن رنگ ها، ترکیب بندی
بی شک کمال الدین بهزاد یکی از بزرگترین نقاشان ایرانی است که توانست تحول خاصی را در نقاشی ایجاد کند. تا آنجا که می توان آثار او را در مکتبی جدا بررسی کرد. نوآوری در مضامین و موضوعات به ویژه نگرش او نسبت به انسان و نوآوری در تکنیک و اسلوب و شیوه استفاده او از رنگ و خط از جمله تحولات ایجاد شده توسط بهزاد هستند. روح اله میرک، میر خلیل، مولا علی مصور از دیگر هنرمندان مکتب هرات هستند.
مکتب تبریز دوم : که مربوط به دوران حکومت صفوی در ایران است و دوران زمامداری شاه اسماعیل اول و شاه تهماسب را شامل میشود. « در این دوره نگارگران با حفظ سطوح دو بعدی، به ایجاد ترکیب بندی هایی در چند سطح پرداختند که در همه آنها حرکت و جنبش دیده می شد.» (ملکی، ۱۳۸۷، ۷۶) توجه یکسان به همه اجزای عناصر، تغییر در لباس و پوشش سر و ظهور نقوش گلدار و نقوشی از ابر و پرنده بر لباس ها از نکات ویژه این مکتب اند. شاهنامه تهماسبی از ارزنده ترین شاهنامه های مصور از این دوره است که سلطان محمد، میرمصور، آقا میرک، میر سید علی ، مظفر علی دوست محمد و … از برجسته ترین نقاشان این دوره در مصورسازی ۲۵۸ مجلس آن همکاری داشتند.
مکتب اصفهان : که مربوط به دوران صفویه بعد از تغییر پایتخت توسط شاه عباس به اصفهان می شود و تا پایان دوران صفوی برقرار است. « در مکتب اصفهان ریزه کاری های شیوه های گذشته کنار گذاشته شده و تعداد افراد موجود در یک نسخه نیز کمتر شد. کتابها و دیوانهای شعر کمتر تصویرسازی شده و نقاشی بیشتر به شکل مرقعاتی تهیه می شد که به طور جداجدا و ورقه ورقه در کنار هم قرار می گرفتند.» استفاده از خطوط منحنی، استفاده از حداقل رنگ و استفاده از حالت توصیفی و بیانی خطوط از دیگر ویژگی های این مکتب هستند.
رضا عباسی را پایه گذار و مهم ترین نقاش این مکتب میدانند. وی در چهره سازی و تک چهره سازی استاد بود.
نگارگری ایران از اواخر دوران صفوی با ورود هنرمندان خارجی به دربار صفوی و دلباختگی هنرمندان ایرانی به تقلید از آثار غربی رو به افول نهاد.
تکنیک های تصویرسازی کدام است؟
مداد رنگی
مداد رنگی وسیله بسیار سودمندی است که به عنوان مکمل می تواند در اجراهای ترکیبی نظیر طرح های مقدماتی، مصورسازی کتاب، تصاویر داستانهای مصور، طراحی های مختلف و غیره و هم چنین برای ایجاد جلوه ها جهت هماهنگی در سایه روشن ها روی کاغذ سفید یا رنگی و نیز برای کارهایی که تنوع رنگ آمیزی را ایجاب می کند، نتیجه درخشانی ایجاد کند. سهولت استفاده از مدادهای رنگی، امکاناتی فراهم می سازد تا بتوان در نقاشی و مصورسازی و طرح های تبلیغاتی کارهای متنوعی ارایه کرد. کاربرد مداد رنگی دامنه وسیعی دارد. هم برای طرح های مقدماتی که تنها با چند خط و خیلی سریع شکل می گیرد و هم برای آثاری که اجزای دقیق و حساب شده ای دارند به کار می آید. با مداد رنگی هم می توان آثار صرفأ کلاسیک آفرید وهم کاریکاتور و طرح های هزل آمیز. علاوه بر ویژگی های کیفی، مداد رنگی به لحاظ ظاهری نیز زیبا و برای نقاشی شوق برانگیز است و به طور کلی جلوه‌ای هنری دارد. بافت کاغذ و نوک نرم مداد، دو عنصر اساسی نقاشی با مداد رنگی محسوب می شوند. مصون ماندن بعضی از پرزها نکته بسیار مهمی است که در حکم یک قاعده باید محسوب شود و ترکیب رنگ ها نیز بر اساس این قاعده میسر می شود. برای ایجاد سایه روشنی که کاملا مشخص و پررنگ باشد، لازم است فشار بیشتری بر مداد وارد شود. در نتیجه رنگدانه ها و موم مغزی مداد، تمام پرزها را می پوشاند و جایی را سفید باقی نمی گذارد. باید توجه کرد که نوک مداد خوب تراشیده شده وكند نباشد.
شیوه ی خطی، شیوهی خراش، شیوه ی سایه پردازی، شیوهی شیاراندازی، شیوهی سفید کردن از جمله روش های کار با مداد رنگی هستند.
شیوه ی خطی : با ترسیم خطوط در جهات مختلف (روی هم، کنارهم، به طور متقاطع وغیره که بیش و کم به صورت تار و پود در می آیند.) می توان سایه روشنیها، درجات تیره – روشنی و کنتراست ها را شکل داد. نقاطی که دارای رنگهای تیره ای هستند، با خطوط بیشتری شکل می گیرند و فواصل خطوط آنها کمتر است. حال آن که در نقاط روشن، قضيه معکوس است. در واقع، در مرحله ی نخست، نقاط و سطوح روشن و در مراحل بعدی نقاط تیره نقاشی شده، یا به عبارت بهتر، قاعده ی از کم به زیاد در این جا نیز رعایت می شود.
شیوه ی سایه پردازی : در این شیوه نخست قسمت های روشن و بعد، مرحله به مرحله نقاط تیره رنگ آمیزی شده و به این ترتیب حجمها، سایه – روشنی ها و درجه ی تیره روشنی به کمک مداد رنگی شکل می گیرند. لایه رنگ و خط مرئی را می توان با هم در آمیخت. منظور از مرئی این است که سطوح رنگ های ایجاد شده با مداد رنگی ضمن این که مجموعه ای از خطوط هستند، به نحوی محو شده، با روی هم قرار گرفته اند، که در کل یک رنگ بندی را شکل می دهند.
شیوهی خراش دادن : در این شیوه رنگ آمیزی از رنگ های روشن شروع شده، مجموعه کار را با همان رنگ های قبلی، منتها کمی پررنگ تر رنگ آمیزی می شود. با قلم تراش می توان مدل از قبل نقاشی شده را به طور خطی تراش داده و طراحی کرد. با خراش هر خط مقداری از لایه چرب به جا مانده از دومین لایه را از سطح کاغذ برداشته می شود. با این کار، رنگدانه ی اولین لایه ی رنگ مداد رنگی، یعنی رنگ زیرین ظاهر می شود.
شیوهی شیاراندازی : ابتدا روی یک ورقه کاغذ پوستی نازک، به کمک مداد گرافیتی، یک طرح خطی از مدل طراحی شده، سپس قلم حکاکی نوک گرد روی طرح کشیده میشود. با فشار نوک قلم حکاکی نقش طرح بر کاغذ طراحی شکل می گیرد. به این ترتیب بعد از برداشتن کاغذ کالک با پوستی، طرح به صورت شیار روی کاغذ طراحی نقش شده است. با بهره گیری از شیوهی شیاراندازی و به کمک مدادرنگی نقش حک شده بر کاغذ بریستول رنگ آمیزی می شود.
شیوهی سفید کردن : در این شیوه رنگ ها که بیشتر به رنگ های پاستل شبیه اند، محو می شوند به نحوی که به نظر می رسد از پاستل استفاده شده است و رنگ ها چرب اند. برای ایجاد چنین حالتی با مداد سفید رنگ به روال مرسوم سایه پردازی شده و نقاط مورد نظر پوشانده میشوند. به این ترتیب خطوط رنگی محو شده و ریز دانه های کاغذ و رنگ با هم عجین می شوند، در نتیجه رنگها روشنی پیدا می کنند.
اسکراچ برد
اسکراچ برد مقوای مخصوصی است که از اوایل قرن بیستم اختراع شده و به جای سنگهای لیتوگرافی که قبلا برای چاپ سنگی استفاده می شد به کار گرفته شده است. این مقوا شامل یک لایه گچ سفید است که با چسب مخصوصی درهم آمیخته شده روی مقوا پرس شده است. ضخامت گچ خیلی کم بوده، پس از خشک شدن به سرعت صاف و محکم می شود. در این روش پس از آغشته کردن مقوا با مرکب مشکی یا رنگی با ایجاد خراش توسط ابزار نوک تیز می توان طرح های جالبی را به شکل هاشور و سایه روشن های دقیق و ظریف سیاه سفید به وجود آورد.
در گذشته از این تکنیک به علت خصوصیت ذاتی اش در چاپ روزنامه استفاده می کردند. در این روش از تیغهای مخصوصی با اندازه ها و تیزی های مختلف، برای بریدن مقوا و کاغذو خراش روی آن استفاده می شود. البته با استفاده از تیغ های جراحی و اصلاح و موکت بری نیز می توان این تکنیک را اجرا نمود. در این روش با استفاده از تغییر در نحوی خراش خطوط و سطوح می توان بافت، حجم، فرم و در نتیجه نور و سایه را ایجاد کرد. خطوطی که خراشیده شده اند می توانند دوبار مرکبی شوند. ولی شیارهای حاصل از آنها همچنان باقی می مانند که این شیارها مانع ایجاد خطوط جدید می گردند. ساده ترین راه برای ایجاد سایه روشن کار کردن از طرفی به طرف دیگر است.
یادگیری این تکنیک و خراشیدن سایه روشن ها باهاشور توانایی هنرمند را هنگامی که با سایر وسایل از قبیل مداد، خودکار، قلم فلزی با راپیدوگراف اقدام به ایجاد هاشور می نماید افزایش میدهد و نحوهی سایه زدن با خطوط سیاه سفید را به وی می آموزد. برای ایجاد برخی از بافت ها ظریفی که با دست به طور یکنواخت و منظم امکان پذیر نیست، می توان از ورقه های نازک چسب دار که حاوی نقش است و به زیباتون معروف است استفاده نمود. این ورقه ها که با طرح ها و بافت های مختلف دیده میشوند از حيث تکنیک با اسکراچ برد شباهت دارند.
گواش و آبرنگ
گواش و آبرنگ، هر دو ترکیبی از انواع رنگدانه های غلیظ موسوم به پیگمنت هستند که در یک ماده نگهدارنده ی صمغی با ژلاتینی حل شده اند. حلال هر دو آب بوده و با آب رقیق می شوند. به عبارتی همه آبرنگ ها در دو دسته ی اصلی قرار می گیرند
۱. آبرنگ‌های شفاف که در آن نسبت مواد رنگدانه کمتر و مواد نگهدارنده بیشتر است.
۲. آبرنگ های پوششی و مات با گواش که در واقع همان رنگ های جسمی در نقاشی سنتی و مینیاتور هستند. در گواش میزان پیگمنت ها بیشتر و میزان صمغ و ژلاتین کمتر است. تفاوت عمده ی روش رنگ گذاری آبرنگ با گواش در این است که در شیوهی آبرنگ چنان که از نام آن بر می آید، هنرمند برای ایجاد تونالیته های رنگی درجه های مختلف یک رنگ از تیره به روشن و بر عکس، رنگ ها را با آب ترکیب می کند، در نتیجه رنگ ها حالتی شفاف دارند. اما در روش رنگ گذاری با گواش، در اصل از رنگ ها برای پوشاندن یکپارچه و یکدست سطوح استفاده می شود و برای تغییر درجه رنگ، رنگ سفید با رنگ های روشن دیگر به کار گرفته میشود. از گواش در زمینه های متنوعی از هنرهای تجسمی و کاربردی استفاده میشود. مهم تر از همه استفاده از گواش در گرافیک و به خصوص طراحی پوستر است، زیرا صراحت و سطوح یکنواخت و یکدست آن برای ویژگی های بصری مناسب برای پوستر، کاملا ایده آل است.
تکنیک های رایج در آبرنگ عبارتند از :
آبرنگ شست، خیس در خیس، خیس در خشک، رنگ برداری، آبرنگ و مواد افزودنی، آبرنگ و مرکب ، رنگابه تکنیک های رایج در گواش عبارتند از: نقاشی باگواش، چاپ، گواش روی بوم، آبرنگ و گواش.
اگر چه رنگ گواش غالب برای رنگ آمیزی یکنواخت سطوح اثر گرافیک با نقاشی استفاده می شود، اما گاهی به تعمد به گونه ای از آن استفاده می کنند که ضربه قلم مو و مسیر آن محسوس باشد. در این تکنیک می توان از انواع قلم موها برای رنگ آمیزی با گواش بهره جست، ولی برای پوشش بهتر رنگ معمولا از قلم موی بزرگ که دارای موی نرم باشد استفاده میشود. در مورد کاغذ و نوع آن محدودیتی وجود ندارد. البته انواع کاغذهای نرم، زبر، ضخیم با نازکی که بنا بر نیاز مورد استفاده قرار می گیرند باید قدرت جذب آب را داشته باشند. متداول ترین کاغذهای مقوایی که برای کار با آبرنگ ساخته شده اند با اسامی تجارتی کاغذ فابریانو، اشتنباخ، کانسون، چکشی و انواع مقوای ماکت در بازار عرضه می شوند.» (همان)
قلم فلزی
اختراع اولین قلم فلزی در اروپا در اواخر قرن هجدهم به دست اجیمز پری، انگلیسی صورت گرفت و به نام مخترع قلم (pery) نامیده شد و پس از آن، برای طراحی با مرکب علاوه بر قلم پر، قلم فلزی نیز مورد استفاده قرار گرفت. این قلم در ایران به نام قا فرانسه معروف است. قلم فلزی به تعبیری از اجداد مداد گرافیت است و در عهد رنسان بسیار متداول بوده است. در قرن بیستم، طراحی و ساخت حدود دوازده نوع مختلف قل فلزی، امکانات جدیدی در اختیار طراحان قرار داد.
قلم طراحی در واقع نوعی قلم فلزی است با بدنه چوبی یا پلاستیکی که انواع نوکهای قلم روی این دسته قرار می گیرند و خطوط متنوعی را با مرکب ایجاد می کنند.
جنس نوک آن برای کار خوشنویسی و طراحی متفاوت است. باید دانست که ضخامت نوک قلم فلزی و راپیدوگراف با شماره مشخص می شود. هر قدر نوک قلم پهن تر باشد مرکب بیشتری بر می دارد. بنابراین خطی که ایجاد می کند طولانی تر است. ماده نقاشی در این روش یک سیم نازک فلزی است که اغلب از نقره خالص بوده و روی دستهای چوبی با دسته ای با جنسی دیگر، قرار می گیرد. (silverpoint). لازم است ابتدا سطح نقاشی با رنگ سفید با مواد مشابه دیگری که اغلب از ترکیب پودر استخوان و سریشم تشکیل شده است، پوشانده شود. خطوطی که این ابزار به وجود می آورد، نازک و یک دست بوده و تغییر و تصحیح آن مقدور نیست.
پاستل
مداد شمعی یا پاستل ابزاری بی ثبات است که امروزه با تنوع رنگ های طراحی در بازار از جمله فراوان ترین و ارزان ترین ابزار به شمار می رود. مداد شمعی با رنگ هایی که حلال آنها آب است ترکیب نمی شود. می توان با تلفیق این دو خاصیت به رنگ آمیزی های جالبی دست یافت. برای اجرای این روش ابتدا طرح با فشار سخت مدادشمعی روی کاغذی که جاذب آب است، کشیده شده و سپس با قلم مو، آبرنگ رقیق شده با رنگ های رقیق لعابی روی طرح فوق کشیده می شود، بدین ترتیب رنگ در نقاطی از کاغذ جذب می شود که قبلا توسط مدادشمعی رنگ نشده است.
سیاه قلم
در شیوهی سیاه قلم ابتدا طرح را با مدادشمعی کشیده، سپس رنگ سیاه روی بخش یا تمام سطوحی که باید سیاه بمانند قرار داده می شود، به این ترتیب این قسمتها رنگ را به خود گرفته و آثار جالبی را در مدت زمانی کوتاه به وجود می آید.
در روش سیاه قلم کردن با مداد شمعی با روش مرطوب، ابتدا کاغذ محکم و صافی مانند مقوا یا تخته ی بریستول به عنوان زمینه ی سیاه قلم تهیه می شود. سپس طرح مورد نظر بامداد شمعی و ترجیحا رنگ های شفاف و روشن، رنگ شده پس از آن طرح زیرین با رنگ های لعابی که به آن چند قطره صابون مایع هم اضافه شده است پوشانده میشود. برای سطح روی کار می توان از رنگ های سیاه با هر رنگ دیگری که به اندازه ی کافی تیره است استفاده کرد. زمانی که رنگ های لعابی هنوز خیس است طرح
مثل سنجاق و قیچی و… خطوط طرح، طراحی می شوند و به این ترتیب پس از ایجاد خراش روی سطح کاغذ رنگهای زیرین خود را نشان می دهند. باید دقت کرد که در این تکنیک رنگ های زیرین و رنگ های سطح کار کاملا خشک شوند.
کولاژ
کولاژ به معنای چسبانیدن، شیوه ای است که در آن برای رنگ گذاری از بریده های کاغذهای رنگی، پارچه، روزنامه، مقواهای رنگی و موارد مشابه آن استفاده می شود. معمولا در کارهای چاپی، برای تصویرسازی کتاب های کودک از این شیوه استفاده می شود. از آنجا که اگر ضخامت کولاژ حتی اندکی زیاد شود نمی توان آن را به طور مستقیم در دستگاه اسکنر قرار داد و قابل چاپ نیست، بهتر است برای چاپ اثر ابتدا از تصویر یک اسلاید بزرگ که اصطلاحا به آن اسلاید «لیت» می گویند، تهیه شود. از این تکنیک برای بیان موضوعات مختلف می توان استفاده کرد و محدودیت زیادی در انتخاب این تکنیک برای سوژه های متفاوت وجود ندارد. البته مفهوم کولاژ فقط به سطح دو بعدی محدود نمی شود و در کولاژهای حرفه ای از این مفهوم به اشکال متفاوت استفاده می شود. با کاغذ و مقوا می توان اشکال متنوعی ساخت. در برخی اوقات می توان از تصاویر واقعی به جای صورت با دست استفاده کرد. همین طور با تلفیقی از عکس و طرح بافت های مختلف، تصاویر جالبی را به وجود آورد.
انواع تصویرسازی چیست؟
هنر تصویرسازی معاصر از اواخر قرن نوزدهم میلادی به دو شاخه تصویرسازی داستانی و تصویرسازی تبلیغاتی تقسیم شد که به تدریج با معرفی تکنولوژی بصری و وسایل شاخه تصویرسازی متحرک با پویانمایی، پدیدار گشت.
تصویرسازان را بر مبنای نوع موضوعی که در آن کار می کنند می توان به پنج گروه عمده تقسیم کرد، که عبارتند از:
۱. تصویرسازان نشریات : که در روزنامه ها و مجلات غالبا به عنوان کاریکاتوریست های اجتماعی سیاسی یا تصویرسازان خبری فعالیت دارند.
۲. تصویرسازان کتابها : که با عنوان ها و موضوعات را به شکل طرح جلد و یا مضامین داستانی را در کتاب های داستانی تصویرسازی می کنند.
٣. تصویرسازان تبلیغاتی : که بیشتر به پوسترهای تبلیغاتی، آگهی های تجاری و موضوعاتی در این زمینه ها می پردازند.
۴. تصویرسازی مربوط به بسته بندی کالاهای مصرفی نظیر مواد غذایی و دارویی.
۵. تصویرسازان بنیادها و موسسات و نهادها : نظیر تصویرسازانی که پیام های موسسات و نهادهای هنری و اجتماعی، خیریه، ورزشی، خدماتی، سیاسی و آکادمیک یا علمی را به مخاطبین خود منتقل می سازند.
۶. تصویرسازان بین المللی : که در آثارشان هویتهای فرهنگی، بومی، نژادی، تاریخی و جغرافیایی ملت ها و کشورها انعکاس می یابند.
امروزه رایج ترین کاربرد تصویر در کتاب به کتاب های کودکان و نوجوانان مربوط است. بنابراین لازم است علاوه بر شناخت سبک های نقاشی نحوهی استفاده از رنگ، صفحه آرایی و تکنیک های اجرایی، نسبت به ویژگی های گروه های سنی مختلف کودکان و نوجوانان نیز شناخت کافی وجود داشته باشد. از آنجا که تصویرسازی بین مفهوم و محتواست، می توان گفت تصویرسازی رابطه ای تنگاتنگ با ادبیات دارد. تصویرسازی فرهنگی را می توان به دو گروه خیالی و غیر خیالی با واقع نما و انتزاعی (ذهن گرا) تقسیم کرد. تصویرسازی تجاری بیشتر شامل مسایل سیاسی و تبلیغات و خرید و فروش و موضوعاتی از این دست می شود.
گنجینه واژگان و بهره گیری از عناصر ادبی در هر گروه سنی متفاوت است، بنابراین آشنایی بیشتر نویسنده و تصویرگر با آن سبب ارتقا سطح اثر می شود. جنسیت، سن، طبقه اجتماعی و اقتصادی، جغرافیا، شرایط تربیتی و روحی – روانی مخاطب از دیگر عواملی هستند که بر برداشت او از متن اثر گذارند.
نقش رنگ در کتاب های کودکان چگونه است ؟
نقش رنگ در کتاب های کودکان با سه نوع تاثیر قابل بررسی است، حسی، نمادین و ساختاری. استفاده از هر گروه باید متناسب با مفهوم موردنظر باشد. تنوع در شیوه های رنگ گذاری باعث تاثیر گذاری بیشتری می شود. از جمله انواع رنگ گذاری می توان به موارد زیر اشاره کرد :
۱. گذاشتن رنگ در محدوده خط.
۲. قراردادن رنگ در بخشی از طرح و رها کردن بقیه طرح
۳. بیرون زدن رنگ از محدوده خط
۴. استفاده از رنگ های آکروماتیک (سیاه، سفید، خاکستری).
۵. استفاده از رنگ های آکروماتیک همراه با رنگ های کروماتیک (زرد، قرمز، آبی و …) از جمله روش های ایجاد این تنوع است.
تضاد ته رنگ، تضاد تاریکی و روشنی، تضاد سرد و گرم، تضاد مکمل، تضاد هم پایه، تضاد کیفیت، تضاد کمیت (وسعت و سطوح رنگ) و به طور کلی تضاد در رنگ سبب جذایت تصویر می شود. ناگفته نماند که سفید خوانی در کتاب کودک الزامی است و سبب جلو گیری از خستگی چشم می شود. استفاده بیش از حد از رنگ نیز باعث میشود سلیقه هنری کودک به سمت سادگی و عامه پسندی رفته و بیشتر بازاری گردد.
رابطه متن و تصویر در کتاب های کودکان چگونه است ؟
کتاب های کودکان بر اساس غلبه متن بر تصویر یا تصویر بر متن به دو دسته تقسیم می شوند :
۱. کتاب های تصویری که در آنها یا اصلا متنی وجود ندارد یا از متن کم استفاده شده است.
٢. کتاب های مصور که در آنها روایت داستان بر عهده متن است و تصاویر تکمیل کننده متن و مشخص کننده شخصیت ها بوده و بیشتر روشن کننده فضا و درون مایه متن هستند.
در این کتاب ها متن و تصویر به سه حالت در کنار هم قرار می گیرند .
۱. تصویر و متن یک جا و در کنار هم هستند. تصویر در این حالت با متن همخوانی کامل داشته و سبب درک بهتر متن می شود. ارتباط مخاطب در کوتاه ترین زمان ممکن ایجاد شده و به همین دلیل در کتاب های سال های قبل از دبستان، آموزشی و علمی از این شیوه استفاده می کنند. در این شیوه تخیل کودک تحریک شده و صرفا بر مبنای تصاویر متن را بیاد آورده و می خواند.
۲. تصویر قبل از منن. هدف از استفاده از این روش برانگیختن حس کنجکاوی کودک و پرورش خلاقیت ذهنی او می باشد. کودک خود را جای شخصیت های داستان گذاشته و روایت داستان را مطابق میل خود پیش می برد.
٣. تصویر بعد از متن. این روش متناسب با کتاب های مربوط به نوجوانان است با هدف یاد آوری متن و تفکر مجدد در مورد آنچه بیان شده است. از تصویر به صرف زیبایی هم استفاده می شود، بدون آن که توضیح مطلب خاصی را در متن به عهده داشته باشند.
صحافی کتاب های کودکان
صحافی کتاب نیز از مقولات مهم است، چرا که در جذب مخاطب و پیگیری داستان کمک می کند. کتاب ها به چند شیوه صحافی می شوند :
۱. کتاب سخت : شامل ورق های مقوایی ضخیم و بادوام. این نوع جلد عموما برای کودکان زیر سه سال استفاده میشود و به همین دلیل تصاویر بزرگ، ساده و بدون سایه روشن اند. مجموعه های دنباله دار مانند جانوران، گیاهان و با هدف شناخت محیط برای این گروه کتاب ها مناسب است.
٢. کتاب حمام : از جنس نرم، پلاستیکی و مقاوم در برابر رطوبت است. تصاویر ساده و ابتدایی دارد و در ذهن کودک هم بازی او خواهد بود.
٣. کتاب شکلی : دارای برش های متناسب با متن و محتوای کتاب است و سبب باورپذیری ابعاد فضای داستان می شود.
۴. کتاب بازی : دنبال کردن یک داستان از طریق ادامه دادن یک بازی صورت می گیرد. کتابهای موزیکال نیز در این دسته قرار دارند.
۵. کتاب تاشو : این کتاب ها به شکل صفحات تاخورده اند. تصاویر در کنار هم و به صورت پی در پی و نمایش پرده ای می آیند.
۶. کتاب دریچه ای : کتاب مانند پنجره از دو سو باز می شود و تصاویر و متن در هر بخش قرار می گیرند.
۷. کتاب بازشو : در این فرم با گشودن هر ورق، تصاویر برش خورده از سطح افقی کتاب بلند و برجسته می شود. به این ترتیب کودک پا به قلمروی داستان گذاشته و شخصیتها را میان دیوارها و درختان ردیابی کرده و داستان را بیشتر و بهتر درک می کند.
۸. کتاب برجسته : باور پذیری بافت کلاژ شده و نزدیک شدن به ماهیت تصاویر از طریق لمس کردن آنها را در این گروه از کتاب ها می توان دید. کتابهای پفکی با بافت شیمیایی – صنعتی در این گروه قرار دارند.
۹. كتاب برجسته حسی- لمسی : بیشتر برای کودکان کم توان مثل نابینایان، ناشنوایان و بیماران سندروم استفاده می شود. استفاده از خط بریل، نشانه های تصویری ولوح فشرده به همراه تصویر و متن شعر از موارد قابل استفاده در این دسته اند.
۱۰. کتاب کاربردی : این کتاب ها دعوت کننده به مشارکت و فعالیت متقابل هستند. موضوعات علمی و غیر تخیلی مثل آشنایی با روش ساخت با تکنیک های طراحی، عکاسی و نمونه سازی در این گروه قرار دارند.
۱۱. کتاب مفهومی : از جمله کتاب های غیر تخیلی بوده و سبب فراگیری دانش و شناخت مفاهیم پیچیده به بیانی ساده می شود. کتاب های عدد آموزی و الفبایی در این گروه قرار دارند. بازی، جست و جو، طنز، شعر و ترانه، شرکت کودک در چسباندن، کامل کردن تصویر، چسباندن برچسب ها، رنگ آمیزی و جستجوی رابطه ها، راه هایی هستند که جذابیت این آثار را بالا می برند.
۱۲. کتاب تصویر به تصویر : رویدادهای اصلی و فرعی داستان متن یا تصاویر کوچک و پیاپی نشان داده می شوند. داستان های دنباله دار در مجلات کودک از این تکنیک استفاده می کنند. نشان دادن عمق، پهنا، ارتفاع و … در این شیوه مهم است و سبب می شود که روند داستان غیر منتظره و پیش بینی نشده به نظر برسد. انتخاب نوع زاویه دید مناسب در تصویرسازی، یکی از مهم ترین عواملی است که باعث ارتباط هرچه بیشتر کودک با تصویر می شود، انتخاب نوع زاویه دید مناسب در تصویرسازی، یکی از مهم ترین عواملی است که باعث ارتباط هرچه بیشتر کودک با تصویر می شود، بنابراین ضمن توجه به تاثیرات مثبت آن به ویژه در انتقال بهتر مفاهیم و پیام های تصویرگر به کودک، با شناخت علمی کار کردهای هریک از آنها می توان دنیای جدیدی را برای کودک باز کرد.
زاویه دید در تصویرسازی کتاب های کودکان چگونه است ؟
زاویه دید در تصویرسازی کتاب های کودکی انواع مختلفی دارد که زاویه دید روبرو، تلفیقی، شفاف بینی، بالا، پایین، دور، نزدیک و چرخشی از آن جمله اند. در ذیل توضیحی در مورد هریک از این زوایا آمده است.
زاویه دید روبرو : یکی از مهم ترین زوایای دید در نقاشی کودکان زاویه دید روبرو است که تا سن ۹ سالگی ادامه دارد. این که کودک از چه زمانی از زوایای سه رخ و با نوعی پرسپکتیو در نقاشی هایش استفاده می کند به هوش او بستگی دارد و کودکان باهوش تر زودتر از دیگران به این مرحله می رسند. آن چه حایز اهمیت است به کار بردن زاویه دید روبرو در نقاشی کودکان ، به ویژه کودکان پیش دبستانی است. نکته قابل توجه در نقاشی کودکان، استفاده آنها از پلان بندی عناصر برای ایجاد عمق در تصویر است. کودکان این روش را غیر آگاهانه در نقاشی های خود اعمال می کنند.
زاویه دید شفاف بینی (اشعه ایکس) : همراه با رشد جسمی کودکان نقاشی هایشان واقع گرایانه تر می شود. در نقاشی های کودکان زیر ۷ سال هم چنان عناصری به کار می رود که کودک نسبت به آنها آگاهی دارد، بنابراین می توان گفت آنها واقعیت بیرونی را نمی کشند، بلکه آنچه را شناخته اند ترسیم می کنند. به عبارتی آنچه می کشند تصویر ذهنیشان است و نه آنچه مشاهده کرده اند. به این نوع زاویه دید در نقاشی کودکان شفاف بینی» یا «اشعه ایکس، می گویند. این ویژگی مربوط به مرحله ای است که آن را واقع گرایی فکری نیز می نامند. به طور مشخص نمی توان گفت شفاف بینی از چه سنی در نقاشی کودکان ظاهر می شود. کودک به طور غریزی در جستجوی یادگیری است، بنابراین آنچه برایش اهمیت بیشتری دارد را بهتر فراگرفته و همان را نیز به تصویر می کشد. به عنوان مثال وقتی داخل و بیرون خانه به یک اندازه برای او مهم باشد هر دو قسمت را با هم می کشد، یعنی اجزای داخل خانه از بیرون دیده می شوند، یا بعد از این که فهمید درختان ریشه دارند بی توجه به این که ریشه درختان دیده نمی شوند، درخت را با ریشه نقاشی می کند.
زاویه دید تلفیقی : کودکان نقاشی را با خط خطی کردن شروع می کنند و کم کم د به اشکال هندسی می رسند. اما به دلیل عدم شناخت اشکال و پرسپکتیو و عمق میدان، ( در نقاشی های خود تصاویری با چند زاویه دید می کشند و سعی می کنند تمام جهات را نشان دهند. به عبارتی کودک بیشتر به اشیا و اشخاصی که می خواهد بکشد توجه می کند تا به سطح و محبط. او می خواهد به آنچه می اندیشد تجسم ببخشد، اما به دلیل عدم توانایی در کشیدن اشکال و عناصر از جهات مختلف، زاویه دید او تلفیقی می شود که عمدتا هم از دو زاویه بالا و روبرو استفاده می کند. به نظر می رسد این نوع زاویه دید برای کتاب های سنین بالاتر از ۷ سال مناسب باشد.
زاویه دید واژگون یا چرخشی : کودکان مانند بزرگسالان خود را خارج از منظره و در نقطه ای مطلوب قرار نمی دهند، بلکه خود را در بطن منظره تصور می کنند. این در متن و درون موضوع قرار گرفتن از خصوصیات نقاشی کودکان است. به عنوان مثال اگر بخواهند کوچه ای را با تمام خانه هایش به تصویر بکشند، پس از آن که خانه های مقابلشان را رسم کردند، کاغذ را برای کشیدن خانه هایی که در طرف دیگر کوچه و مقابل خانه های ترسیم شده قرار دارند برگردانده و در طرف دیگر نقاشی می کنند.
زاویه دید از بالا : از آنجا که کودک عموما اشیا و موجودات را از روبرو می بیند، نسبت به سایر زوایا کم تر از این زاویه استفاده می کند و اتفاقا تصویرگران در تصویرسازی کتاب های کودکان از این شیوه برای برقراری ارتباط و ایجاد نگاه جدید به کودک نهایت استفاده را می کنند و به این ترتیب و با زبانی تصویری حس کنجکاوی آنها را به شدت تحریک کرده و به آنها می آموزند که از زوایای دیگری هم می توان به اشیا نگریست.
زاویه دید از پایین : این زاویه به نسبت زوایای دیگر کمتر مورد استفاده تصویر گران و کودکان قرار گرفته است. شاید به این دلیل که تصویرگران کودکان را فاقد درک فهم تصویر از پایین می دانند و با کودکان از این زاویه که به اشیا ابهت و بزرگی بیشتر میدهد از آن چندان استقبال نمی کنند.
زاویه دور در نقاشی کودکان : کودکان با استفاده از این زاویه در واقع فضای بیشتری به نقاشی می دهند و عناصر بیشتری را در نقاشی به نمایش می گذارند. تصویرگران نیز گرایش زیادی به استفاده از این زاویه دارند. در پژوهش های انجام شده در خصوص ارتباط ملاک های تصویرگری با گروه های سنی کودکان و نوجوانان نتایج به دست آمده زیرشایان توجه است.
ویژگی های تصاویر مناسب برای گروه های سنی مختلف چگونه است ؟
گروه سنی یک تا سه ساله :
۱. تصویر ساده، بدون استفاده از ریزه کاری، آسان، بزرگ البته در اندازهی معقول و منطقی، بدون تضاد و تناقض.
۲. تصویر دارای زاویه دید مستقیم، طبیعی و بدون پرسپکتیو پیچیده باشد.
٣. در تصویر عوامل ترسناک یا نگران کننده وجود نداشته باشد.
۴. نور در تصویر گیج کننده، تیز یا وهم انگیز نباشد.
۵. تمام تصویر با رنگ پر نشده و جایی برای استراحت چشم (با سفیدهای تصویر) مانده باشد.
۶. حجم تصویر بیشتر از نوشتار باشد.
۷. همه صفحات دارای تصویر باشند.
۸. به تصویر و نوشته در کنار هم باشند.
۹. از خطوط محیطی استفاده شود.
گروه سنی چهار تا هفت ساله :
۱. تصویر ساده و آسان و دارای کمی ریزه کاری باشد.
٢. دارای کمی اغراق و تضاد و تناقض باشد.
٣. در عین سادگی به تقویت رویا و خیال پردازی کودک کمک کند.
۴. دارای بار تربیتی، آموزشی و فرهنگی باشد.
۵. به درک اعداد و کلمات کمک کند.
۶. از رنگ های شاد و ملایم، سبک و نرم استفاده شده و از به کار بردن رنگهای تند و دارای تضاد، خفه و کسل کننده، تیره یا بی حال پرهیز شود.
٧. اگرچه در این مقطع نیز حجم تصویر بیشتر از نوشتار است، اما حجم نوشتار بیشتر از گروه ۱ تا ۳ سال است.
۸. قاب یا صفحه تصویر پرتر از گروه ۱ تا ۳ سال است.
۹. هم چنان همه صفحات دارای تصویر باشند.
۱۰. تصویر و نوشتار در کنار هم آورده شوند.
گروه سنی هفت تا نه ساله :
١. سادگی و آسانی رنگ های تصویر، کاهش یافته، اما کاربرد انواع رنگ ها و ترکیب ها در آن گسترش یابد.
٢. اغراق، تضاد و تناقض با رعایت جنبه های اخلاقی، تربیتی و روانشناختی فراخور گروه سنی در تصویر به کار رود.
٣. تصویر هم چنان بیش از نوشته، اما در خدمت موضوع باشد.
۴. به تناسب نیاز موضوع، تصاویر پیچیده باشند. د. تازگی و خلاقیت داشته باشند.
۶. خرده تصویر، تذهیب و تزیینات جزیی در همه صفحه ها به کار رود، اما تصاویر اصلی صرفا در برخی صفحه ها ارایه شود.
۷. تصاویر پیش از نوشته ها با موضوع های مربوط به آن قرار گیرند.
گروه سنی ده تا دوازده ساله:
١. استفاده از ترکیب رنگ های متفاوت، متضاد، هفت گانه، کدر، خاکستری و سیاه و ادغام آنها گسترش یابد.
۲. حتما از تضاد و تناقض استفاده شود.
٣. از حجم تصاویر کاسته شده و به حجم مطلب اضافه شود.
۴. تصاویر فراخور مطلب پیچیده، اندیشه برانگیز، الهام بخش بوده و به نقاشی نزدیک شوند و تفکر و خلاقیت را تحریک کنند.
۵. زوایای گوناگون در تصاویر به کار رفته و تغيير مناظر دیده شود.
۶. تصاویر دارای خلاقیت باشند.
۷. شادابی و خیال انگیزی تصاویر در کتاب علمی آموزشی نیز حفظ شود.
- تصاویر هم چنان پیش از نوشته یا موضوعات مربوط به آن قرار گیرند.
گروه سنی نوجوانان :
۱. کاربرد تصاویر بسیار کاهش یافته و نوشته افزایش پیدا کرده (پنج درصد تصویر در کل کتاب یا هر ۵۰ تا ۱۰۰ صفحه یک تصویر بنا به ضرورت) تا آن جا که حتی در بعضی از کتاب ها صرفا روی جلد تصویر داشته و متن کتاب بدون همراهی تصویر است.
۲. تصاویر سیاه و سفید، با ریزه کاری و پیچیده بوده و زوایای پیچیده ای در آنها به کار رفته است.
٣. تصاویر و عکس با کارکردی ویژه در کتاب های عملی به کار گرفته شود.
۴. اصول و قواعد طراحی و زیبایی شناسی، تناسب، نورپردازی، ترکیب بندی و زاویه دید در تصویرسازی رعایت شود.
۵. تصاویر بسته نبوده و امکان جنبش و خیال پردازی ذهن را فراهم سازد.
۶. تصاویر خلاقانه و پویا باشند.
۷. تصاویر پس از نوشته ها با موضوع مربوط به آن قرار گیرند.
۵۰ ایده عکس جذاب تصویر سازی ۲۰۲۰
