جلدسازی و تجلید در حقیقت شاکله اصلی شکل دهی کتاب و پنجره ای برای ورود به متن است که خواننده با جادوی جلد به تماشای متن داخل می رود. اما اساسا هرکدام ویژگی های خاص خود را دارد. انواع صحافی شامل صحافی نفیس، صحافی دوخت و صحافی چسبی و سیمی است. در بخش کتاب های نفیس، چاپ مناسب و صحافی پاکیزه است که هنر صحافی را ارتقا می دهد و اصولا هر کتابی با هر تعداد چاپ و یا هر نوع جلد و صحافی باید دارای ویژگی های استاندارد مختص به خود باشد.
صحافی نفیس چیست؟
در حقیقت همگامی و همکاری درست دو بخش صنعت و هنر، ویژگی اصلی و مهم صحافی کتاب های نفیس است. به این مفهوم که هر چند استاد صحافی و جلدسازی تلاش کند در صورتی که طراحی اثر، متناسب با موضوع و امکانات تکنیکی نباشد، این بار کج به منزل می رسد. همچنین تناسب موضوع کتاب، طراحی و جلد است که می تواند صحاف را به مفهوم نفیس برساند. متاسفانه امروزه چیزی که به نام کتاب نفیس ارائه می شود جزو کتاب های کادویی است که با طراحی های شلوغ و چشم نواز، عوام پسند شده است و هیچگاه خوانده نمی شود و در نتیجه به آزمون کیفیت اجرایی در نمی آید.
صحافی هنری چیست ؟
هرچند مواد و متریال، نقشی انکارناپذیر در صحافی هنری دارد اما گاهی با طراحی ویژه و درست می توان به صحافی نفیس هنری دست یافت. به طور نمونه در صحافی سنتی و مدرن ژاپنی، توجه به نقش دوخت ها و رنگین بودن نخ ها در کنار مقوای ساده و خاکستری به نوعی رسیدن به صحافی هنری است و همچنین صحافی سنتی آثار چرمی و ترکیبی با فلزات نقش دار مسیحیان اروپایی به نوعی صحافی هنری تلقی می شود و در نهایت از نقوش سنتی ایرانی همچون ختایی و اسلیمی در قال بندی های لچک و ترنج به صورت ضربی سوخت و طلاکوب همراه با پتینه سازی طلا و چرم را می توان صحافی هنری نامید. خلاقیت، هماهنگی(طراحی – متریال) و تجربه تکنیکی در اجرا منجر به صحافی هنری خواهد شد.
چند نوع صحافی داریم ؟
- ته دوخت
- ته چسب
- مفتولی
- نخی
- پانچ
- فنر پلاستیکی
- فنر سیمی
- ته بند پلاستیکی
- ته بند اوراق چاپگر
- گیره کاغذ
صحافی ته دوخت چیست ؟
در این نوع صحافی فرم ها در کنار هم قرار گرفته و از ته دوخت میشوند .
صحافی تا کردن چیست؟
در بخش پس از چاپ کاتالوگ، عملیات مختلفى بنا به نیاز انجام مى شود که یکى از آن ها صحافى کتاب و کاتالوگ و بروشور است. در بخش صحافى، فرم ها را ابتدا توسط ماشین تاکن با ترتیب مشخصى تا مى کنند، سپس به اندازه ى یک صفحه از کاتالوگ کوچک مى شوند. عمل تا کردن به صورتى انجام مى گیرد که صفحات متوالى کاتالوگ پس از تا شدن فرم در کنار هم قرار گیرند.
تصمیم گیرى براى انتخاب ماشین چاپ کوچک تر یا بزرگ تر براى چاپ فرم هاى یک کاتالوگ، با توجه به ملاحظات اقتصادى و هزینه هاى چاپ بروشور و صحافى کاتالوگ ( یک کاتالوگ ) را تعیین مى کنند، انجام مى شود.
از آن جا که قیمت تمام شده براى چاپ یک نسخه ى چاپى به تیراژ یا تعداد چاپ بستگى دارد، براى چاپ فرم هاى یک کاتالوگ با تیراژ کم از ماشین هاى چاپ دیجیتال و براى چاپ فرم هاى یک کاتالوگ با تیراژ زیاد از ماشین هاى چاپ افست استفاده مى شود. صحافى داراى روش هاى مختلفى است که در میان آن ها صحافى ته چسب و صحافى مفتولى بیش تر مورد توجه و استفاده است. در هر یک از آن ها روش ایجاد فرم هاى چاپى یا فرم بندى متفاوت مى باشد.
صحافی ته چسب کردن چیست؟
شبیه به صحافی ته دوخت است با این تفاوت که ته کار برش خورده و سپس چسب میشود. در این روش فرم هاى تا شده ى کتاب بر روى یک دیگر قرار گرفته و در سمت عطف آماده شده کاتالوگ چسب مى خورند. سپس جلد کاتالوگ، فرم ها را در بر مى‌گیرد و در قسمت عطف به فرم ها مى چسبد. گاهى براى استحکام بیش تر، فرم ها از سمت عطف یا نخ مخصوص به یکدیگر دوخته مى شوند.
براى روشن تر شدن نحوه ى فرم بندى در این روش به یک مثال مى پردازیم.
فرض کنید فرم هاى کتاب ۱۶ صفحه اى باشند. براى فرم بندى، هر ۱۶ صفحه از صفحات متوالى کتاب را، جدا مى کنیم. (صفحه ى ۱ تا ۱۶، صفحه ى ۱۷ تا ۳۲ صفحه ى ۳۳ تا ۴۸ و… ) هر ۱۶ صفحه ى متوالى انتخاب شده با توجه به دستور فرم بندى ۱۶ صفحه ى فرم بندى مى شود. پس از چاپ رو و پشت هر یک از فرم ها، فرم هاى متوالى پس از تا شدن به ترتیب بر روى یک دیگر قرار داده مى شوند و صحافى صورت مى گیرد.
صحافی ته دوخت مفتولى چیست؟
در این نوع صحافی فرم‌ها در دل هم قرار گرفته و به وسیله مفتول یا منگنه به هم دوخته میشوند. صحافی مفتولی را به دو حالت میتوان انجام داد – از تو و از رو .
نوعی از صحافی مفتولی نیز وجود دارد که در انتها به شکل حلقه است و معمولاً برای مستنداتی که در کلاسور قرار میگیرند کاربرد دارند . این روش که بیش تر براى صحافى مجلات و کاتالوگ ها و کتاب هاى با تعداد صفحات کم تر استفاده مى شود داراى فرم بندى متفاوتى است. در این روش فرم هاى چاپ شده از وسط به وسیله ى ماشین مفتول زن به هم منگنه مى شوند. بنابراین، هر فرم شامل ۴ صفحه است که ۲ صفحه ى آن متعلق به نیمه ى اول کتاب و ۲ صفحه ى آن متعلق به نیمه ى دوم کتاب است. بنابراین، ترتیب صفحات در دستور فرم بندى به تعداد کل صفحات کتاب بستگى دارد. تعداد کل صفحات کتاب در این روش مضربى از ۴ خواهد بود.
در هنگام چاپ، هر برگ کاغذ چاپى روى خودش چاپ مى شود و پشت و روى آ سان است ولى با جهت متفاوت(مانند سکه). پس از چاپ و قبل از صحافى مفتولى، یک مرحله برش لازم است تا فرم هاى ۴ صفحه اى مورد نیاز در صحافى مفتولى از این برگ هاى چاپ شده جدا گردند.
تشخیص نوع و دستور فرم بندى براى هر کار چاپى بسیار مهم است. این کار با توجه به تعداد صفحات کاتالوگ، نوع صحافى، اندازه ى ماشین چاپ و اندازه ى کاغذ انجام مى شود. از آن جا که اندازه هاى کاغذ و ماشین چاپ داراى استاندارد هاى خاصى هستند، براى به حداقل رسیدن ضایعات کاغذ استفاده‌ى بهینه از تمام سطح آن، ابعاد صفحات کتاب ها نیز داراى استانداردهاى مشخصى هستند. به عبارت دیگر ابعاد صفحات استاندارد کتاب به گونه اى تعیین شده اند که بیش ترین استفاده از سطح ورق هاى کاغذ به عمل آید. بنابراین، هر کتاب استاندارد داراى ابعاد فرم استاندارد نیز خواهد بود. چند نمونه از ابعاد فرم هاى رایج براى چاپ کاتالوگ و ورق هاى کاغذ را ملاحظه مى کنید.
به این ترتیب تعداد کل صفحات کتاب ضریبى از تعداد صفحات فرم خواهد بود. در این مثال تعداد صفحات کاتالوگ مى تواند ۱۶ صفحه، ۳۲ صفحه، ۴۸ صفحه، ۶۴ صفحه، ۸۰ صفحه و ….باشد. پس از پایان عملیات صحافى، اضافات هر کتاب در سه طرف آن برش مى خورد و به اصطلاح سه طرف بر مى شود.
صحافی نخی چیست؟
در این حالت شبیه به صحافی مفتولی فرم ها در دل هم رفته، منتها به جای منگنه با نخ به هم دوخته میشوند . این نوع صحافی نیز در دو حالت انجام میشود
- از تو
- از رو
صحافی پانچ چیست؟
این نوع صحافی بیشتر به منظور بایگانی کاربرد دارد و امکان آن مهیا است. اوراق را با پانچ دستی سوراخ کرده و کلاسور یا زونکن قرار میدهند. ماشین پانچ معمولا در بازار به شکل دو سوراخی است اما مدلهای دیگر سه سوراخی، چهار سوراخی و حتی با سرواخهای قابل جابجایی نیز در بازار یافت میشود.
صحافی فنر پلاستیکی چیست؟
در این نوع صحافی دسته کاغذ را درون پانچ مخصوص قرار داده و سوراخ می‌کنند و با فنرهای پلاستیکی در اندازه مورد نظر کاغذها را به هم گیر میدهند .
صحافی فنر سیمی چیست؟
به همان شکل فنر پلاستیکی عمل میشود و با این تفاوت که در انتها از فنرهای سیمی که در نوع کلی، معمولی و دو تایی است کار بسته میشود. مشکل فنر سیمی معمولی این است که به هنگام برگ خوردن اوراق، تراز اوراق به هم می‌خورد. برای رفع این مشکل از فنر سیمی دو تایی میتوان استفاده کرد .
صحافی ته بند پلاستیکی چیست؟
نوعی از صحافی که در دسترس بوده و امکان انجامش در محیط‌های شخصی و اداری فراهم است ته بند پلاستیکی می‌باشد. اوراق را دسته کرده و با این نوع ته بند که در اندازه های مختلف موجود است کار از ته بسته میشود .
صحافی ته بند اوراق چاپگر
چاپگرهای سوزنی دارای اوراقی هستند که به شکل رول مورد استفاده قرار میگیرند. در دو طرف این اوراق سوراخ‌هایی وجود دارد که به وسیله آنها رول کاغذ در چاپگر حرکت می‌کند برای صحافی این اوراق از ته بند مخصوصی استفاده میشود و در طرف دیگر نوار پلاستیکی دیگر انتهای آن را می‌بندد .
صحافی گیره کاغذ
این وسیله که در انواع فلزی و پلاستیکی موجود است روش بسیار سالمی برای بستن مستندات محسوب میشود و بسیار متداول است .
روش های مختلف صحافی
چاپ در آغاز ظهورش برطرف کننده نیازهای فرهنگی بود. اما اکنون با توسعه مبادلات کالا جز جدایی ناپذیر تجارت فرهنگ شده است بطوریکه در اطراف خود مستندات چاپی فراوانی همچون کاتالوگ، اوراق، کارت بسته‌بندی های مختلف، کتاب، مجله، روزنامه و هزاران چیز دیگر را می‌بینیم. در رسیدن به آنچه که ما در انتها مشاهده می‌کنیم همچون جعبه یک محصول، صنایع مختلفی به کار گرفته شده است و این همه نتیجه کار طراحی لیتوگرافی ،چاپ و … است.
هر روز شاهد ظهور امکان چاپی جدیدی هستیم که هر کدام از آنها ویژگی خاص خود را داشته و کنترل و مراقبت های خود را می طلبد.
رایج ترین شیوه چاپ تا دهه ۱۹۶۰، به روش لترپرس بود(نوعی چاپ برجسته از قالب های فلزی فتوگراور و حروف ) حروف و قالب ها چهارگوش بودند که برای چاپ دیسک قاب محکم بسته می‌شدند. ستون های حرف و متن با میله های عمودی از هم مجزا می‌شدند.
در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ نسل جدیدی از طراحان به تدریج شروع به استفاده از قابلیت های رایانه کردند. مهمترین فرد تاثیر گزار بر این موج نور ولفگانگ وینگارت طراح حروف چاپی و مدرس باسل بود . وینگارت نخست به عنوان حروفچین آموزش دید، حروفچینی نوری را تحریف و بسط داد و از فرایند تکثیر برای در هم آمیختن حروف و تصویر استفاده کرد. طراحان گرافیک یکصد سال پس از آنکه هنرمندان رسانه جدید لیتوگرافی را به خدمت خود در آوردند فناوری های نوین را برای تحت کنترل در آوردن تولید متن و تصویر به کار بردند .
