بهترین مرکب برای چاپ و بسته بندی کدام است ؟

مرکب های مناسب برای بسته بندی ایمن کدامند؟

یکی از کارکردهای اصلی بسته بندی، محافظت از غذا و پیشگیری از انتقال مواد، عناصر مرکب و جنس بسته به داخل غذا یا از داخل غذا به بیرون آن (مانند بو و طعم) است. آشکار است که خود بسته بندی تحت هیچ شرایطی نباید تاثیر منفی بر محتوای آن بگذارد.

مهاجرت آلاینده ها از بسته به غذا

نخست باید مشخص کنیم چه نوع مواد و عناصری ممکن است به غذا منتقل شوند و این انتقال مواد ناخواسته چطور صورت می گیرد. مهاجرت و عبور و نفوذ عناصر آلاینده به صورت های گوناگون اتفاق می افتد. ریشه این مواد و عناصر می تواند از اجزا و مراحل مختلف چاپ و بسته بندی، از جمله چاپ آن باشد.

 مواد آلاینده ممکن است، خود از اجزای ویژه تشکیل دهنده فرمولاسیون مرکب باشند. حتی ممکن است مقدار ناچیزی ناخالصی های شیمیائی یا مواد فرعی برخاسته از مواد خام اولیه مرکب ها یا به صورت بالقوه از افزودنی های استفاده شده در حین تولید مرکب یا فرآیند چاپ باشند.

هرگونه انتقال یا عبور عناصر و نفوذ آن به خوراکی ها حائز اهمیت است زیرا می تواند در اثر ناخواسته بر آن بگذارد :

• سالم ماندن ماده غذایی – چنانچه (به صورت مداوم) عناصر خاصی در مقادیر کم همراه غذا بلعیده شوند می توانند برای سلامتی زیان آور باشند.
• کیفیت ماده غذایی – عناصر عبور کرده از بسته به غذا می توانند شکل ظاهر محصول با عطر و طعم آن را ضایع کرده يا تركيبات ماده غذایی را به هم بریزند.

مواد بسته بندی غذایی مثل پلاستیک ها، کاغذ، چسب و غيره ممکن است ذراتی از عناصر شیمیایی خود را موقع تماس با انواع معينی مواد غذایی آزاد کنند. انتقال این مواد شیمیایی به غذای بسته بندی شده را به صورت فنی مهاجرت یا عبور و نفوذ عناصر می نامند. عبور و نفوذ عناصر به مواد غذایی ممکن است طی ساز و کارهای مختلفی رخ دهد:

• نفوذ یا مهاجرت
• انتقال نامرئی مرکب
• انتقال عناصر در وضعیت گازی شکل

عناصر با وزن ملکولی کم روی سطح ماده چاپ شونده یا روی چاپ یا پوشش کوتینگ سطح بیرونی بسته ، می توانند از سطح ماده چاپ شونده عبور کنند و به داخل ماده غذائی منتقل شوند. نام این سازوکار نفوذ یا از مهاجرت است.

 به دلیل طبیعت فرآیند چاپ، سمتی از سطح بسته بندی که با محتوی بسته برخورد می کند، روی ماشین چاپ (رول یا ورقی) در تماس قرار می گیرد. بنابراین احتمال دارد، عناصر بی رنگ و بنابراین نامرئی تشکیل دهنده مرکب، به سمت تماس غذائی منتقل شوند. نام این پدیده انتقال نامرئی مرکب است.

در بسته بندی نهائی، این عناصر در تماس با محتویات بسته مثلا ماده غذایی قرار خواهند گرفت و می توانند به درون آن منتقل شوند. همانطوری که از نامش پیداست انتقال نامرئی، قابل دیدن نیست. به همین دلیل، چاپ هائی که انتقال مرکب به سمت دیگر آنها به صورت قابل رویت انجام شده باشد، ضایعات چاپی خواهند بود.

 به علاوه، عناصر فرار و بخارشدنی در فضا و هوای مسدود شده داخل بسته، می توانند به لحاظ وضعیت گازی شکل به غذا منتقل شوند و شاید تاثیر منفی بر بو یا مزه آن هم بگذارند. در اروپا بسته بندی منعطف غالبا با شیوه چاپی فلکسو يا هلیوگراور و استفاده از مرکب های چاپی بر پایه حلالهای فرار انجام می شود.

حلال های رسوبی باقیمانده در لایه مرکب خشک شده، ممکن است به ماده غذایی بسته بندی شده نفوذ کنند. عبور حلال های باقی مانده به همراه ذرات پلاستیکی قابل عبور و دیگر افزودنیهای به کار رفته در فرمولاسیون مرکب را فقط با استفاده از لایه هایی می توان جلوگیری کرد که نقش مانع را بین ماده غذایی و سطح چاپ شده ایفا می کنند. برای این منظور دو نوع مانع را می توان به کار برد:

• موانع مطلق (دائمی): شیشه و فلزات موانع قابل اعتمادی نسبت به اجزای سازنده مرکب هستند. لایه فویل آلومینیوم باید از ۷ میکرومتر ضخیم تر باشد. عبور عناصر از موانع دائمی ذاتا ناممکن است. با این وجود، باید مراقب احتمال انتقال نامرئی مرکب که درون بسته بندی نهائی رخ می دهد، بود.
• فیلمها و لایه های پلاستیکی به لحاظ کارکردی موانع ویژه ای هستند – به عبارت دیگر پلاستیکها خصوصیات ویژه و گوناگونی از مانع بودن (حفاظت) را نسبت به مواد مختلف دارا هستند. به عنوان مثال فیلم های OPP مانع خوبی در برابر نفوذ آب هستند اما ویژگیهای مانع بودن ضعيفی در برابر اجزای مرکب های چاپ دارند. در مورد پلاستیک ها میزان عبوری که رخ می دهد، به عناصر قابل عبور ، ساختار لایه پلاستیک و درجه حرارت بستگی دارد.

کاغذ و مقوا اصلا هیچ شکلی از حفاظت یامانع بودن را در برابر عناصر با وزن ملکولی کم در مرکب های چاپ، ندارند. به این معنی که تمامی عناصر تشکیل دهنده مرکب که در بالا گفته شد قادر به عبور از کاغذ و مقوا هستند.

 عناصر بالقوه مخرب و آسیب زا نه تنها می توانند از مواد بسته بندی یا مرکب های چاپ باشند ، بلکه حتی ممکن است هنگام انجام چاپ یا فرایند بسته بندی با آن ترکیب شوند. بنا براین از اساس باید تمام زنجیره تامین به دقت مطابق دستور العمل های مشخصی فراهم شود تا از این عناصر در بسته بندی مواد غذائی اجتناب شود.

مسئولیت های فرآیند تولید بسته بندی مواد غذایی

 خصوصیات فنی روشنی در مورد بسته بندی و نقل و انتقال مناسب در فرایند تولید اجباری هستند و به پیشگیری از شکایات کمک می کنند . بیشتر شکایات در گذشته مربوط به استفاده از موادی بوده که مطابق منظور مورد نظر نبوده حتی ویژگیهای مناسبی نداشته اند.

برای تولید یک بسته بندی ایمن، دانستن این موارد اساسی است:

نوع محصولی که قرار است بسته بندی شود، شیوه های چاپی که قرار است به کار گرفته شوند و این که محصول نهائی قرار است چطور در چرخه توزيع حفاظت شود. باید از منابع بالقوه آلودگی در تمام مراحل چاپ، تکمیل و تبدیل هم اجتناب کرد. این موارد به شیوه های تکمیلی پس از چاپ (مثل لمینت، جعبه چسبانی و بسته بندی) هم اطلاق می شود.

عوامل موثر بر مهاجرت و عبور عناصر از بسته چاپی

 سطح چاپ شونده باید نیازهای بسته بندی غذائی را تامین کند و مناسب شیوه چاپی مربوطه باشد. از خصوصیات فنی مربوط به حفظ عطر و بو و مزه و رنگ محصول نیز نباید غافل شد.

طراحی شامل عوامل چندی است: انتخاب شیوه چاپ صحیح برای سفارش چاپی و امکان بالقوه عبور و نفوذ عناصر مركب هم باید در مرحله طراحی لحاظ شود، زیرا مقدار مرکب سطح چاپ شده در بسته بندی، نقش مهمی در انتقال آلودگی دارد. نسبت مرکب به کار رفته با وزن وسطح طرح و حروف چاپی را به خاطر ارزیابی خطر عبور و نفوذ عناصر مرکب، باید در نظر گرفت.

نقل و انتقال و انبارداری، یعنی شرایط مرتبط با لجستیک و تدارکات، می تواند بر وقوع و میزان عبور و نفوذ عناصر مرکب به محتوای بسته تاثیر بگذارد. شرایط غالب و عمومی مثل درجه حرارت، رطوبت، تهویه هوا، همین طور هر گونه مواد بو دار شدید که در محل باشد، می تواند تاثیری منفی بر کیفیت محصول و عبور و نفوذ عناصر آلاينده بگذارند.

 تمام طرف های مرتبط و درگیر در شیوه تولید باید اطلاعات کافی را – که البته زیاد هم هست – با یکدیگر رد و بدل کنند تا ریسک بالقوه عبور و نفوذ عناصر آلاینده را ارزیابی کنند. باید زنجیره ارتباطاتی مؤثری تشکیل شود که خود یکی از بزرگترین چالش ها در تمام زنجیره کاری است. وقتی نوبت به مواد اولیه برسد، باید قابل ردگیری باشد. یعنی: اصلیت و راه های تامین تمامی مواد خام برای تولید یک نوع بسته بندی باید کاملا مستندسازی و ثبت شود.

 هنگام تولید بسته مواد غذایی فقط باید از مرکب و کوتینگهای مخصوص بسته بندی مواد غذایی استفاده کرد. چنین مرکب ها و کوتینگهائي تحت عنوان “کمترین مهاجرت عناصر” فرموله وساخته می شوند که وجود هرگونه آلودگی در آن به حداقل ممکن رسیده است.

مخلوط کردن افزودنی هائی که اختصاصا برای بسته بندی مواد غذایی تهیه نشده اند مجاز نیست. بویژه هنگام استفاده از مرکب های يو – وی ، سرعت ماشین بر خشک شدن ورنی یا مرکب تاثیرگذارده، می تواند در صورت خشک نشدن کامل آن، منتهی به عبور و نفوذ ناخواسته عناصر گردد. به دفعات و به فواصل منظم کنترل کنید که آیا لامپ های خشک کن یو وی مطابق با سرعت ماشین انرژی کافی می فرستند تا کار خشک شود یا نه.

چسب‌ها نقش مهمی در فرم دهی و روی هم قرارگرفتن لایه ها دارند و مانند دیگر مواد باید مناسب کاربری مورد نظر باشند. این احتمال در مورد عناصری از چسبها هم وجود دارد که از بسته بندی غذایی مهاجرت کرده و به آن نفوذ کنند، و به همین دلیل است که انتخاب چسب صحیح به اندازه انتخاب مرکب و کوتینگها اساسی است. پاکیزگی ماشین چاپ هم نقش مهمی ایفا می کند.

مطمئن شوید که رسوبات و ته مانده ای از مرکب های استاندارد (غیر مربوط با بسته بندی مواد غذائی) از نوبت چاپ قبلی یا حلال های شستشو در غلتک ها وسیلندرها و نوردها یا قسمتهای دیگر ماشین چاپ باقی نمانده باشند. به عنوان قانونی کلی، در مواقعی که انجام چاپ در ماشین بین دفعات و سفارشات کاری با مرکب های استاندارد و مرکب های مخصوص چاپ بسته غذائی در تغییر است، در مقایسه با دفعات چاپی که تنها از مرکب های مربوط به بسته غذائی استفاده می شود ، خطر عبور و نفوذ عناصر بالاتر می رود.

شیوه نامه شرایط خوب تولید GMP

چارچوب قانونی شرایط خوب تولید در مقرات شماره ۲۰۰۶/۲۰۲۳ وضع شده است با توجه به تولید بسته بندی مواد غذایی، این مقررات به دنبال پیشگیری از مهاجرت و نفوذ عناصر آلاینده از سطح چاپی ، رنگ، بو و طعم و ظاهر محصول و آلودگی و اطمینان از انطباق با تامین نیازهای وضع شده است. تنها وقتی می توان به این اهداف رسید که تمام بازیگران زنجیره چاپ و بسته بندی دست در دست یکدیگر کار کرده و فرآیندها را بهینه کنند تا از وقوع تعاملات ناخواسته جلوگیری کنند. این را باید از طریق زیر تامین کرد:

• با تبادل اطلاعات در زنجیره بسته بندی
• و نظارت مراحل تولید شخصی به کمک سیستم تضمین کیفی که آلودگی محصولات را هم در نظر دارد.

 این موارد در توصیه نامه مربوط به شیوه نامه شرایط خوب تولید، برای هر مرحله از تولیدات شخصی، پوشش داده شده است: از مشتری تا تولید کننده و چاپخانه دار سوی دیگر این زنجیره نیز تامین کنندگان متریال چاپ، چسب، مرکب، کوتینگ، و کنسانتره است. البته عامل مهم دیگر در فرآیند تولید، خود شیوه چاپ است.هر یک از روش های چاپ ( افست، فلکسو، گراور و غیره) نیز در این زنجیره ملاحظات خاص خود را دارد.

مرکب های چاپ سازگار با بسته بندی مواد غذائی

خصوصیات فنی و مشخصات مرکب های چاپ با تعداد زیادی از عوامل و نیازهای گوناگون تعیین می شوند. انواع کاربردها منتهی به تعداد زیادی فرمول های مرکب شده که خود گستره وسیعی از مواد اولیه خام را مورد استفاده قرار می دهند. الزامات قانونی در ارتباط با بسته بندی موادغذائی ، ارائه فرمولهای ویژه برای ساخت مرکب های قابل استفاده را ضروری می سازد. به منظور کمک به تولید کنندگان برای مطابقت با این الزامات، اتحادیه مرکب چاپ اروپا کتاب راهنمایی منتشر کرده که قوانینی را وضع می کند تا هنگام انتخاب مواد اولیه خام و درحین تولید مرکب های بسته بندی مواد غذائی مراعات شوند.

 ساخت و ترکیب بندی مرکب چاپ متناسب با شبوه چاپ و نوع نیاز به محصول چاپی نهائی. کاری تخصصی است. اما اساسا تمام مرکب ها از رنگینه (پیگمنتها)، سیال حامل ( رزین های مصنوعی، رزین های طبیعی معین، نیتروسلولز)، حلال (استرها، الكل ها) و انواع افزودنیها تشکیل شده اند.

الزامات فرمولاسیون مرکبها

• به مواد خام اولیه باید مطابق با کتاب راهنمای اتحادیه مرکب چاپ اروپا انتخاب شود (فقط مواد خام مناسب)
• و حين فرمول دادن مرکب، طراحی بسته بندی، شیوه های چاپ و نوع محتويات موادغذائی را باید در نظر داشت
• لایه های مرکب باید به مقدار کافی در برابر سطح ماده چاپی بچسبند.
• مرکب ها باید مقاومت کافی در برابر ضربات و فشارهای فیزیکی و شیمیائی داشته باشند.
• پشت زدن مرئی و انتقال مركب تر به سایر ورق ها و لایه های رول نباید رخ دهد.
• ویژگیهای حسی طعم، بو، رنگ و حالت مواد غذایی نباید ضعیف و معیوب شوند.
• عبور و نفوذ بالقوه مرکب، از جمله انتقال مرکباتر به سایر ورق ها و لایه های رول ، باید کمتر از حد مجاز باشند.
• تمام الزامات قانونی باید رعایت شوند

الزامات تولید مرکب

• ردگیری تمام مواد خام مصرفی
• تولید باید کنترل، نظارت، ثبت و مستندسازی شود.
• بعنوان بخشی از تضمین کیفیت، تطابق با ویژگیهای فنی تولید باید کنترل شود.
• تجهیزات آزمایشگاهی باید نظارت شود.
• الزامات اطلاعات تولید (اوراق اطلاعات فنی)
• بسته بندی صحیح در کانتینرهای تمیز

مرکب های پایه حلالی

بخش بزرگی از بسته بندی مواد غذائی با استفاده از سیستم های مرکب پایه حلالی چاپ می شوند. حلالهای مصرفی در مرکب های پایه حلالی مشکلات کمی در رابطه با عبور مرکب از سطح چاپ شونده ایجاد می کنند، علت آن هم ناپایداری و فرار بودن شدید آنهاست که طی فرآیند خشک شدن، متصاعد می شوند.

 وظیفه چاپچی زدودن حلال ها از لایه مرکب چاپ شده و خشک شده است. بسیاری از سازندگان مركب بسته بندی مایع در خارج از اروپا از تولوئن استفاده می کنند. در اتحادیه اروپا تولوئن در مرکب های بسته بندی مواد غذائی – استفاده نمی شود زیرا مقدارسمی بودن آن نامطلوب است.

در عوض حلال هائی مثل اتانول و اتیل استات که در مرکب های سری گکو هوبر گروپ هم استفاده می شوند سطح سمی بودن محدود و متناسبی دارند. انواع مرکب های مجاز در بسته بندی غذایی، برای سیستمهای چاپی گراور و فلکسو مطابق با کتاب راهنمای شرایط خوب تولید GMP وضع شده توسط اتحادیه مرکب چاپ اروپا فرموله و ساخته می شوند.

 مسئول تعیین مقررات GMP در ایران سازمان غذا و دارو است.